Беларускія мастакі часта ствараюць моцныя праекты, але пра іх ведае вельмі мала людзей. Прычына — слабое прасоўванне і недаацэненая роля арт-менеджараў.
Культурніцкі менеджмент з’яўляецца важным агентам для развіцця і прасоўвання мастацтва. Але агульны ўзровень разумення гэтых працэсаў у беларускім культурніцкім асяродку застаецца невысокім.
Паводле даследавання беларускага культурніцкага менеджарскага поля, якое праводзіла Беларуская Рада культуры ў 2023 годзе, дзеячы і дзеячкі сутыкаюцца не толькі з недахопам інфармацыі і рэсурсаў, а таксама з адсутнасцю павагі да дзейнасці і прафесіі. Творчым асяроддзем роля менеджмент успрымаецца як другарадная, якая абслугоўвае дзейнасць. Таксама рэспандэнты кажуць пра гендарную праблему ў галіне беларускага арт-менеджменту.
Аднак незалежны арт-менеджмент – гэта рухавік дэмакратычных пераменаў, таму што ён ці яна наўпрост узаемадзейнічае з супольнасцямі і грамадствам, стварае поле для дыскусій і трансфармацый. У гэтай галіне ёсць і свае праблемы.
Кіраванне ў культурніцкай сферы шмат у чым падобнае да агульнага менеджменту: гэта праца з людзьмі, з камандай, з працэсамі. Прынцыпы кіравання падобныя — дакладнасць, празрыстасць, сістэмнасць. Пры гэтым мастацкае поле мае сваю спецыфіку: больш творчасці, але і больш хаосу.
“У ідэале ў мастацкім праекце павінны быць падзеленыя ролі: мастак займаецца творчасцю, а менеджар — арганізацыйнай і фінансавай часткай.
У рэальнасці ж, праз недахоп рэсурсаў, адзін чалавек часта вымушаны сумяшчаць усё: ад пошуку грантаў і напісання заявак да прасоўвання праекта”, — падкрэсліла менеджарка адукацыйнага кірунку Беларускай Рады культуры Вольга Кавальская.
Пры гэтым ёсць і іншы бок — некаторыя мастакі маюць дастатковыя кампетэнцыі, каб паспяхова займацца самапрасоўваннем, шукаць магчымасці, арганізоўваць выставы. Аднак для большасці з іх гэта цяжка і непажадана: мастак хоча прысвяціць сябе творчасці, а не адміністратыўным задачам.
Менавіта таму так важна развіваць адукацыю ў сферы культурніцкага менеджменту. Нават калі мастак не плануе самастойна займацца прасоўваннем, разуменне гэтых працэсаў дае яму магчымасць лепш арыентавацца ў сучаснай рэальнасці. У свеце, дзе не кожны і кожная можа мець асобнага менеджара\ку, творцам неабходна ведаць асновы праектнага кіравання і пошуку рэсурсаў.
Паводле назіранняў, агульны ўзровень кампетэнцый у гэтай сферы ў беларускім асяроддзі застаецца не вельмі высокім. Асабліва гэта бачна сярод мастакоў, якія не маюць доступу да замежных адукацыйных і фінансавых магчымасцяў. Разам з тым, моладзь, якая вучыцца або працуе за мяжой, больш актыўна авалодвае інструментамі культурніцкага менеджменту.
Беларуская Рада культуры бачыць сваю задачу ў тым, каб павышаць прафесійны ўзровень дзеячаў. Таксама мы працуем над праграмамі адукацыі, падтрымкі і ментарства, каб беларускія праекты маглі канкураваць на міжнародным узроўні і каб мастакі займаліся ў першую чаргу мастацтвам.
Для гэтага ў 2024 годзе ў межах ArtPower Belarus была арганізаваная адмысловая Школа арт-менеджменту для 64 ахвочых, 19 з якіх паспяхова скончылі навучанне. Выкладчыцамі былі адмыслоўцы фандрайзінгу, менеджменту і знаныя актары і актаркі беларускай культурніцкай прасторы. Удзельнікі і ўдзельніцы засвоілі асноўныя законы функцыянавання арт-рынку, вучыліся кіраваць праектамі, пісаць заяўкі на фінансаванне і шукаць патэнцыйных донараў.
“Моцна падвышае шанец атрымаць фінансаванне, калі ў заяўцы ўсё лагічна, структуравана, адно з іншым звязана. Калі заяўнік разумее гэтую логіку — як пісаць праектную заяўку — то і заяўка будзе лепшая, і якасць яго ці яе праекта таксама будзе лепшая. Таму нашая мэта — падвысіць разуменне праектнага менеджмента, як планаваць бюджэт, як прапісваць этапы праекта, прасоўваць свой праект.
Часам я заўважаю, што праект вельмі ўдалы, але ўзровень яго прасоўвання — нізкі. Яго класна зрабілі, але пра гэта даведалася вельмі мала людзей”, — падкрэсліла Вольга Кавальская.
Падчас праграмы ArtPower Belarus 2025 прайшоў воркшоп па праектным менеджменце для тых, хто працуе ў сферы культуры і рыхтуе праекты. На ім абмеркавалі ключавыя прынцыпы:
- што такое логіка праекта і як выглядае логіка-структурная матрыца;
- як звязаць праблему, мэты, задачы, вынікі і бюджэт у адну сістэму;
- як пазбегнуць тыповых памылак пры планаванні бюджэту.
Гэтыя веды карысныя не толькі пры падрыхтоўцы заяўкі на грант ArtPower Belarus, а для таго, каб мець навык праектавання ўласнай дзейнасці, структуравання ідэі і напісання праектаў для іншых донарскіх арганізацый.
Менеджерка адукацыйнага кірунку Беларускай Рады культуры адзначыла, што навучальны трэк будзе працягвацца да 2027 года і будзе мець розныя формы, каб кожны і кожная знайшлі для сябе зручны чын для навучання:
“У нас ёсць у планах стварэнне онлайн і офлайн праграм. Там мы паставілі задачу ўзмацняць праекты праз калабарацыі, праз будаванне прафесійных сувязей паміж арганізацыямі, мастакамі і мастачкамі ўнутры краіны і ў розных краінах. Мы хочам, каб культурніцкае поле не было разарванае, а заставалася цэльным.
Хаця мы жывём у розных краінах, мы можам узмацняць адно аднаго сваімі экспертнымі ведамі, сваімі магчымасцямі і ўменнямі.
Напрыклад, праекты ў эміграцыі маюць больш дасягу да рэсурсаў, а праекты на радзіме маюць кантакт з большай беларускай аўдыторыяй ці ўнікальную экспертнасць”.
Да наступнага кола творчых праектаў ArtPower Belarus запланаваны шэраг онлайнавых воркшопаў па піяры, бюджэтаванні і іншых тэмах, якія дапамогуць зрабіць праект больш якасна, эфектыўна і пры гэтым закрыюць пытанні, якія могуць з’явіцца ў заяўнікоў.
Навучальныя праграмы будуць дасяжныя і для тых, хто падае ці падалі заяўкі, і для тых, хто проста хоча падвысіць сваю кампетэнтнасць у сферы менеджменту. Каб не прапусціць навучальныя праграмы, варта сачыць за сацсеткамі праекта.
У чаканні навучання ад Беларускай Рады культуры прапануем звярнуць увагу на міжнародныя адукацыйныя праграмы.
Міжнародныя навучальныя праграмы па арт-менеджменту
1. Master in International Arts Management (міжвузаўская праграма)
Праграма дазваляе вучыцца ў пяці розных універсітэтах (у розных краінах) — унікальны вопыт для тых, хто імкнецца да міжнароднай культурніцкай кар’еры.
2. Master’s in International Arts Management – SMU (Dallas)
Навучанне, арыентаванае на менеджмент у галіне выканальніцкіх мастацтваў, спадчыны і культурніцкіх індустрый.
3. Graduate Certificate in International Arts Management – American University
Кароткая прафесійная праграма з акцэнтам на міжнародныя культурніцкія праекты, супрацоўнічае са Школай міжнародных паслуг.
4. MA in Arts Management – American University
Гэтая праграма прапануе шырокую навучальную праграму для будучых кіраўнікоў культурніцкіх арганізацый.
5. MA in Arts and Cultural Management – King’s College London
Праграма ўключае тэорыю і практыку, рыхтуе спецыялістаў для культурніцкіх устаноў, музеяў, галерэй і іншых інстытуцый.
6. MA in Art and Design Management – Moholy-Nagy University, Будапешт
Навучанне кіраванню праектамі ў дызайне і мастацтве, развіцці навыкаў бізнес‑камунікацый і ўменняў ствараць камерцыйную арт-прадукцыю.
7. MA in Art Law and Arts Management – International Hellenic University
Унікальная праграма, якая спалучае мастацтва, права і фінансы — што асабліва актуальна для кіравання культурніцкай спадчынай і прававымі аспектамі гандлю мастацтвам.
8. Master in Art Management – Vilnius University
Прэстыжная магістратура з моцнай практычнай арыентацыяй на стратэгію і маркетынг у мастацкай сферы.
9. MBA in Arts and Cultural Management – IESA Paris
12‑месячная інтэнсіўная праграма, якая дае веды аб мастацтве, бізнес‑стратэгіях і арганізацыйных навыках.
Спецыялізаваныя міждысцыплінарныя праграмы
MediaArtHistories – Danube University Krems
Міждысцыплінарная праграма (арт, тэхналогіі, гуманітарныя даследаванні), скіраваная на разуменне медыятэндэнцый: ВР, Hacktivism, лічбавае мастацтва і г.д. Фармат — low‑residency з семінарамі ў Еўропе.
Кар’ерныя навыкі ў рамках мастацкай адукацыі
Juilliard – бізнес-і прадпрымальніцкія курсы
Канцэрваторыя навучае студэнтаў бюджэтаванню, дызайн‑мыслінню, структураванню арт-праектаў і прадпрымальніцтву ў рамках курса «Essentials of Entrepreneurship in the Arts».
Карыстайцеся магчымымі інструментамі для падвышэння ўласнай кампетэнтнасці дзела нашай агульнай культурніцкай справы!
