Беларуская культура: агляд (студзень – сакавік 2024)

Гульня ў асацыяцыі, або Групавы партрэт белліту на фоне вясновага абвастрэння

Кіно: пошук сродкаў і гледачоў ды вяртанне на Berlinale

Тэатр: ціск, абнуленне і кволыя надзеі

Музыка: нясмелыя крокі да новабудовы

Традыцыйная культура: кірунак на інтэграцыю

Беларускі арт: будучыня, узброеная прыладамі з мінуўшчыны 

 

---

Гульня ў асацыяцыі, або Групавы партрэт белліту на фоне вясновага абвастрэння

Галоўнаю метафараю свайго наратыву аўтар абвяшчае вясновае абвастрэнне. Яно сёлета дзякуючы надвор’ю наступіла раней як звычайна і, што важна, наступіла сінхронна як у Беларусі, гэтак і па яе блізкім і далёкім перыметры. Важная геаграфічная розніца Беларусі з Паўночнаю Карэяй – палітычныя працэсы ў нашым рэгіёне пакуль не ўплываюць на кліматычныя. Сінявокая па-ранейшаму інтэграваная ў працэсы міграцыі птушак, руху цыклонаў з антыцыклонамі, зменаў фазаў Месяца і рэакцыі насельніцтва на паніжэнне атмасфернага ціску і магнітныя буры.

Для гэтага тэксту аўтар абраў метад адвольнай асацыяцыі, а прынцып храналогіі і любая дэдукцыя адмятаюцца да больш стабільнага ўва ўсіх сэнсах часу.

Міжведамасны пінг-понг у кніжнай сферы

Пачнём разблытваць клубок літаратурных навінаў з канца. Міністр культуры Анатоль Маркевіч выступіў у Свята-Лізавецінскім (sic!) манастыры. Менавіта гэтая адыёзная лакацыя, сумнавядомая адкрытым падтрыманнем ваеннай агрэсіі Расеі ва Украіне, прыняла 29 сакавіка “Общественно-государственное партнерство в сохранении духовно-нравственных ценностей современного общества” (неперакладальная гульня словаў).

Міністр культуры паведаміў пра адбітую “духоўную пагрозу”, якую параўнаў з радыяцыяй, абвінаваціўшы незалежныя арт-прасторы Беларусі мінулых гадоў у тым, што падмянілі сапраўдныя, традыцыйныя каштоўнасці нізкімі – “пад соўсам ліберальных каштоўнасцяў і дэмакратычных свабодаў”. Ён адрапартаваў пра чысткі ў культурніцкім асяроддзі і зазначыў, што стаўка зробленая на працу з моладдзю. Кожны школьнік Беларусі цяпер будзе атрымліваць культуру дазавана і пад кантролем ідэолагаў, раз на месяц наведваючы за кошт дзяржавы “Урок у музеі”.

Вы спытаецеся: пры чым тут літаратура? У тым і рэч, што, здаецца, ні прычым. З кантэксту прамовы вынікае, што культура для Міністэрства культуры, як у той показцы пра Леніна – “кіно і цырк”. А менавіта ў разлік бяруцца толькі відовішчныя формы прыўкраснага: музыка, тэатр, “Беларусьфільм”, “Харошкі”.

Гэта ў цэлым супадае з бачаннем айчыннымі чыноўнікамі літаратурнага працэсу, кіраванне якім у Беларусі прыкладна пароўну падзеленае паміж міністэрствамі культуры і адукацыі, але ў цэлым аддадзенае на водкуп прадзяржаўнаму Саюзу пісьменнікаў. Паводле Кодэксу культуры Беларусі, што дзеіць з лютага 2017 года, літаратура, кніга і бібліятэчная справа – гэта інтэгральная частка культуры, але ў дакуменце цалкам ігнаруецца такая форма існавання кнігі як выдавецкі працэс, не акрэслены статус выдавецтваў, няма ніводнай згадкі пра пераклад як від літаратурнае творчасці.

У кантэксце няспынных чыстак, яно, магчыма, і да лепшага. На перыферыі ўвагі дзяржаўнага апарату шанец выжыць значна большы, чымся ў эпіцэнтры. Але ўсё інакш, калі заходзіць гаворка пра развіццё, прагрэс, датацыі. Можна з пэўнасцю канстатаваць: быць сёння праўладным літаратарам нявесела.

Рапарт пра ўвагу да працы з моладдзю гучыць вельмі дзіўна ў святле таго, што ў апошнія дні сакавіка абвясцілі ў сваіх сацыяльных сетках пра ліквідацыю адразу два дзяржаўныя выдавецтвы – “Вышэйшая школа” (існавала з 60 гадоў) і “Народная асвета” (існавала з 1951-га, у дзень закрыцця адзначыла 73-ія народзіны). Найхутчэй, ідзецца пра іх зліццё з выдавецтвам “Адукацыя і выхаванне”. Каб рэарганізацыя адбылася, раней Мінінфарм перадаў выдавецтвы Мінадукацыі. Яшчэ раней, пагуляўшы ў гэтакі міжведамасны пінг-понг, чыноўнікі ад інфармацыі пазбыліся выдавецтва “Беларуская энцыклапедыя” (у 2021 годзе злілося з выдавецтвам “Беларусь”).

Цяжка меркаваць пра дакладныя прычыны такое рэарганізацыі, пагатоў у час, калі трэба гэтак пільна адукоўваць моладзь, дбаць пра духоўную бяспеку, перапісваць падручнікі па літаратуры і гісторыі, выкрэсліваючы адтуль сумнеўныя цені мінулага. Здавалася б, дзяржаўная замова на прапаганду для школаў і ВНУ мае толькі павялічыцца. Тут бы новыя структуры адкрываць, а не вынішчаць існыя. Але можна высунуць версію, што ўлады істотна скарачаюць бюджэт на адукацыю ды культуру – і чыноўнікі пераразмяркоўваюць сціплыя датацыі, якія засталіся, вырульваючы гэтыя сумы “на сябе”.

Выдаўцам у “Рамонку” цесна?

Пра гэтыя змены зусім нічога не было чуваць з дынамікаў ХХХІ Мінскага кніжнага кірмашу 14–17 сакавіка ў “БелЭкспа”. Цэнтральным экспанентам міжнароднага свята кнігі выступаў Іран, а сярод важных тэмаў фігуравала 30-годдзе з дня першых прэзідэнцкіх выбараў у гісторыі Беларусі.

Аб’ядноўваць дзяржаўныя выдавецтвы не варта было хоць бы таму, што налета, выглядае, ужо не будзе каму ствараць ілюзію масавасці айчыннае выдавецкае справы. Працягваюцца скасаванні або прыпыненні ліцэнзіяў незалежных выдаўцоў: выбылі з шыхту часопіс “Arche”, “Зміцер Колас” і “Цымбераў”, у мінулым – актыўныя ўдзельнікі кірмашу. На гэтым фоне выклікае недавер заява Міністра інфармацыі Уладзіміра Пярцова, маўляў, упершыню кнігарам у “Рамонку” было… цесна.

На адчуванні аўтара гэтых радкоў, які здзейсніў адважны выхад у космас дазволенае друкаванае прадукцыі, стэнды і кнігі былі размазаныя па вялізнай плошчы “БелЭкспа” як чырвоная ікра па кавалку багета ў небагатай гаспадыні, якая спрабуе імітаваць раскошу. У якасці скрыліка лімона выступаў стэнд Расіі, лісток пятрушкі сімвалізаваў стэнд Кітаю.

Месца было гэтак “мала”, што давялося рабіць экспазіцыю барокавых касцюмаў з фондаў “Беларусьфільму” ў фае выставачнага цэнтру.

На сёлетнім кірмашы публікі было візуальна няшмат, але затое ў першыя дні Інстытут сацыялогіі НАН РБ зладзіў яе апытанне. Па спасылцы можна самастойна азнаёміцца з вынікамі, але нельга не адзначыць пранкерскага таленту даследнікаў: “Наиболее интересными для себя авторами участники выставки назвали А. Пушкина, М. Булгакова, а также Ф. Достоевского. (…) Стоит отметить, что книг А.С. Пушкина посетители мероприятия сходу вспомнить не смогли”.

Ёсць і лічбы, якія падаюцца аўтару гэтага агляду карыснымі. Запомнім іх: папулярнасць папяровых кніг у мінскага чытача складае 87 %, электронных – 6,8 %, аўдыякніг – 2,8 %.

У праграму кірмашу інтэгравалі форум лаяльных дзяржаве аўтараў “Пісьменнік і час”, які запомніўся публічным пасланнем Андрэя Мукавозчыка. Фармальна ён даў адлуп калегам з прапаганды, якія прасоўваюць у Беларусі ідэі “русского мира”. Працытаваны публіцыст выпусціў ажно дзве кнігі “пад кірмаш” і шырокімі крокамі выходзіць у лідары дазволенае літаратуры. Выглядае, гэта ён, а не Алесь Карлюкевіч – адыёзны пераемнік вельмі старога ўжо Мікалая Чаргінца ў сервільным сектары белліту.

У цэлым пры вонкавым аглядзе і зборы анамнезу з адкрытых і не вельмі крыніцаў можна дыягнаставаць дыстрафію магчымасцяў для літаратараў у краіне, нават калі ўнутраныя аўтары цалкам “чыстыя” ў вачах тых, хто ладзіць чысткі. Наперадзе не жыццё, а выжыванне.

Літпрацэс за мяжою: канфлікт сістэмаў?

Звонку сітуацыя насамрэч пакуль не надта іншая. Выжыванне – тое слова, якім можна апісаць і літаратурны працэс у эміграцыі. Проста перспектывы ў пацыента лепшыя і дынаміка ў цэлым станоўчая. Літаратары, якія не могуць вярнуцца дадому, атрымліваюць базавае падтрыманне ад калегаў у краінах, дзе апынуліся, у выглядзе стыпендыяў і супольных праектаў. Выдаўцы балансуюць на канатах, туга нацягнутых паміж грантамі на культуру і ахвяраваннямі/перадзамовамі ад чытачоў. Фармат, што яднае першых і другіх, – кніжныя кірмашы Еўропы.

Аб’яднаныя стэнды беларускае кнігі, на якіх выдавецтвы “Пфляўмбаўм”, “Янушкевіч”, Gutenberg Publisher, Skarynapress, Kamunikat ды іншыя працавалі на кніжных кірмашах у Вільні (22–25 лютага), Ляйпцыгу (21–24 сакавіка), Саша Філіпенка атрымаў прэмію ў Францыі, а кнігі Евы Вежнавец і Альгерда Бахарэвіча былі прэзентаваныя або анансаваныя ў перакладах на розныя мовы. Здаецца, менавіта гэтую тройцу можна назваць на сёння тварам беларускае літаратуры ў свеце.

Узаемадзеянне літаратурных структураў і персаналіяў унутры і звонку мае складаную структуру. З аднаго боку, адбываецца канфлікт сістэмаў. Прынамсі два з іх мелі месца ў справаздачны перыяд. У пачатку студзеня Прэмія Цёткі за найлепшую дзіцячую кнігу, якая шчасліва адрадзілася ў экзылі, залучыла ў свае спісы кнігі выдавецтва “Мастацкая літаратура”, выклікаўшы абурэнне ў Міністэрстве інфармацыі Беларусі. А Саша Філіпенка нібыта трапіў у змрочныя таталітарныя сусветы сваёй прозы. 19 лютага пісьменнік расказаў у інтэрв’ю DW, як у Беларусі на яго завялі крымінальную справу па даносе ўласнага дзеда.

З другога боку, на ўзроўні асабістага паміж пісьменнікамі ўнутры і звонку творчыя кантакты не перапыняюцца. Супольнасць ніяк не раздзеленая паводле месца фізічнага перабывання, пра што сведчыць, напрыклад, вал кніг аўтараў з Беларусі, што апошнімі месяцамі пабачылі свет у замежных выдавецкіх праектах. Паэтычнае супольніцтва выразна прасочваецца на прыкладзе праграмы Паэтычнага фестывалю Стральцова 16–18 лютага ў Вільні. У якасці ілюстрацыі згадаем парад навінак выдавецкага праекту hochroth minsk, які стварае Дзмітры Строцаў у Берліне. Тут змяшаліся мовы і адрасы, гендары і пакаленні (самы мілы сэрцу аўтара факт – публікацыя вершаў Фелікса Баторына на ідышы).

Супольныя высілкі айчыннага пісьменства задакументаваў у канцы снежня 2023 сайт Міжнароднага саюзу беларускіх пісьменнікаў Bellit.info ў матэрыяле, які ўдала спалучыў у сабе такія любімыя чытачом жанры, як выніковы кніжны рэйтынг і рэкамендаваны спіс літаратуры. У загалоўку выдатна ўсё: “100 найлепшых кніг 2023 года: выбар Bellit.info”.

То бок з назвы мы дазнаемся, што беларусы цягам няпростага для грамадскае супольнасці года выдалі агулам БОЛЬШ за 100 кніг (у складальнікаў рэйтынгу нават быў выбар). Да таго ж гэты выбар даецца чытачу, яго забяспечвае трохзначная колькасць “найлепшых кніг” (страшна падумаць, што ў МСБП зафіксавалі яшчэ пэўную колькасць кніг горшых).

Для параўнання.

Нацыянальная кніжная палата Беларусі падвяла друкарскія вынікі 2023 года: былі апублікаваныя 965 кніг і брашураў па-беларуску, што склала 12,3 % ад усяго кніжнага патоку. Аб’ём жа беларускамоўных кніг і іх наклад на фоне 2022 года павялічыліся.

Свой традыцыйны рэйтынг кніг года склала, апытаўшы экспертаў, радыё “Свабода”. Найлепшымі прызналі ажно 5 кніг у розных жанрах (супраць 1–3 пазіцыяў, што ачольвалі рэйтынгі РС у мінулым).

Закрануўшы тэму рэйтынгаў, не магу не спаслацца на яшчэ два адметныя спісы, складзеныя экспертавымі арганізацыямі ў галіне літаратуры. Найперш гэта пералік міжнародных кніжных кірмашоў, рэкамендаваных Кніжнай палатай у першым паўгоддзі 2023 года. Яго разынкаю, безумоўна, ёсць згадка пра Гаванскі кірмаш дазволенай уладамі Кубы кнігі ў лютым (варты ўвагі ён хіба таму, што адбываецца з перапынкамі гадоў на 5–10, а ўладальнікі і ўладальніцы беларускіх пашпартоў могуць трапіць на Кубу без візы). Але ў цэлым спіс цікавы тым, што здольны вярнуць арыентаванага на Захад кнігалюба на цвёрдую зямлю. У ім згадваюцца найбуйнейшыя падзеі арабскай (Каірскі кірмаш) або кітайскай, індыйскай культурных прастораў. Што называецца, не Ляйпцыгам адзіным… Ці не махнуць, скажам, у Астану?..

Паразважаем пра верлібр і дэкаланізацыю

І зноў пераключаемся на старонку інфармацыі пра белліт, якая ў студзені скаланула супольнасць яшчэ адным рэйтынгам – гэтым разам больш ультыматыўным: 10 маладых паэтак і паэтаў, якіх варта ведаць. Публікацыя новых імёнаў і прыкладаў творчасці спарадзіла ў беларускіх сацыяльных сетках шэраг змястоўных дыскусійных допісаў, якія нарэшце падзялілі супольнасці аўтараў і чытачоў на лагеры не паводле палітычнага, а эстэтычнага прынцыпу: на адэптаў рыфмаванай і нерыфмаванай паэзіі. Паводле аналогіі са стоп-словам, што існуе ў некаторых, найперш сексуальных, гульнях, стала вядомае старт-слова беларускіх ср… Вой, прабачце, дыспутаў пра паэзію: ВЕРЛІБР!!!

Хоць нейкае вяртанне да нармальнасці на фоне змрочнага часу – не мог не адзначыць аўтар гэтых радкоў, назіраючы за спрэчкай умоўнага Сяргея Шупы з умоўным Юрасём Пацюпам.

Арыентацыя роднае Кніжнае палаты на свет цэлы – гэта, безумоўна, адлюстраванне шматвектарнае палітыкі, мода на якую раз-пораз выбухае ва ўладных вярхах. У Беларусі яна можа выклікаць хіба пазяханне, але ўсё робіцца жывейшым, калі мы кажам пра стратэгіі асобаў, вызваленых ад унутрыбеларускіх умоўнасцяў. 23 сакавіка аўтар меў магчымасць праслухаць онлайн прэзентацыю зборніку “Карані / Лісце”, які пабачыў свет па выніках творчае лабараторыі “Расцяжэнне”, і быў станоўча ўражаны тым, як фасілітатар:кі і аўтар:кі наладзілі супрацу ў феміністычнай лабараторыі творчага пісьма, вынікам якой і стаўся зборнік тэкстаў.

Лабараторыя адбылася ў 2023 годзе ўжо другі раз, яе тэмаю выступіла дэкаланізацыя. Удзельні:цы лабараторыі мелі адукацыйныя Zoom-сустрэчы не толькі з беларускімі літаратаркамі, але найперш з актывісткамі і публіцысткамі з постсавецкіх краінаў Сярэдняй Азіі і Грузіі (Сакартвэла). Гэтак, паводле арганізатар:кі Тоні Ладшэн, адбывалася перадача каштоўнага досведу, пра які міленіялкам і зумеркам з Беларусі абсалютна нічога не вядома. Тут заўважым: упершыню на памяці аўтара гэтых радкоў, якая сягае прыкладна сярэдзіны нулявых, пра посткаланіялізм у беларускім літаратурным кантэксце вядзецца без удзелу заходніх ці суседніх славянскіх ментараў, а досвед пераймаецца ад людзей, якія жывуць у іншай геапалітычнай і культурнай сітуацыі, маючы пры гэтым (пост)савецкі бэкграўнд.

Самым эфектыўным удзельніцы творчае супрацы палічылі курс Дзінары Расулевай – надзвычай адоранай паэткі з Татарстану, якая жыве ў Берліне і прасоўвае ідэю пісьма на страчаных мовах. Прыклад Дзінары быў для адной з удзельніц стымулам стварыць эсэ на палескай мікрамове, якую яна чула ад бабулі.

Вось жа, Палессе: у справаздачным перыядзе зафіксаванае вяртанне старога добрага краўдфандынгу. Аўтарка Голя з Новае Зеландыі выпускае кнігу “Мое баба – діректор морга” на мове вёскі Опаль Янаўскага раёну, адкуль ейныя карані. Гэта яшчэ адзін гімн паляшуцкасці, які стваральнікі падаюць у сучасным прывабным стылі. Адразу згадваецца журналіст Аляксей Дзікавіцкі, вядомы апошнім часам як пісьменнік палескае мікрамовы, які пазіцыянуе мову сваёй творчасці як мову роднае вёскі на Піншчыне.

Гэткая “салідарнасць разнастайнасці” вельмі кранае. Але нельга не пабачыць тут зародак чарговага палітычнага скандалу. Найлепшыя памкненні стваральніц і стваральнікаў новага паляшуцкага дыскурсу ў літаратуры відавочныя. Ды культываванне адметнасці беларускага Палесся і польскага Падляшша – тэма, якую лічаць небяспечнаю некаторыя адэпты правых поглядаў з Украіны. Існуе перакананне, што палеская ідэнтычнасць – гэта ўкід расійскіх спецслужбаў для дэстабілізацыі межаў былога СССР.

На жаль, гэта не гучыць як абсурдная тэорыя змовы ў святле даволі сур’ёзнага скандалу з ліцвінізмам, які апошнімі месяцамі разгортваўся ў Літве. Нагадаем, што ўжо паўгода як праварадыкальныя палітыкі і блогеры абвінавачваюць нацыянальна свядомых беларусаў ва ўзурпацыі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага як чыста беларускае. Нягледзячы на тое, што нават службы бяспекі Літвы не пабачылі ў поглядах беларусаў нацыянальнае пагрозы ды расцанілі ўкід з ліцвінізмам як дэстабілізацыйныя дзеянні вонкавых сілаў, адбылася прыкрая спроба сарваць турнэ пісьменніка і гісторыка Уладзіміра Арлова па беларускіх дыяспарах Клайпеды, Коўна, Вільні. Тры прэзентацыі ўсё-ткі адбыліся ў сакавіку, але з пэўнымі праблемамі: напрыклад, у Вільні імпрэзу перанеслі на іншую пляцоўку, а прэзентацыя ператварылася фактычна ў двубой Арлова і літоўскага блогера Жыльвінаса Світоюса, які на сваёй старонцы ў Facebook назваў беларускага жывога класіка “ідэолагам ліцвінізіму”. Цяжка ацэньваць гэтае супрацьстаянне толькі паводле справаздачаў незалежных медыяў, але адметна тое, што гэтыя справаздачы былі, і з іх вынікае, што Арлоў атрымаў маральную перамогу. Беларускі пісьменнік прадэманстраваў зычлівае стаўленне да Літвы і літоўскага народу, даволі дыпламатычна выкладаў спрэчныя пытанні, заручыўшыся падтрыманнем прафесара гісторыі з Ковенскага ўніверсітэту Русціса Камунтавічуса.

Хочацца выказаць спадзяванне, што фантом ліцвінізму, які пасяліўся ў галовах некаторых радыкалаў Літвы, – з’ява часовая, і ён сам рассмокчацца да лета разам з іншымі абвастрэннямі вясны.

---

Кіно: пошук сродкаў і гледачоў ды вяртанне на Berlinale

У пачатку 2024 года беларускае кіно працягвае існаваць у стане няпэўнасці. У гэты час кінематаграфісты ў эміграцыі па-ранейшаму спрабавалі знайсці сабе месца і зразумець сваё становішча ў новых краінах. Іхныя калегі, якія засталіся ў Беларусі, намагаліся зразумець, як працаваць далей ва ўмовах татальнае цэнзуры ды поўнае залежнасці ад дзяржаўнага фінансавання.

Колькасць паказаў ужо прэзентаваных раней стужак у эміграцыі заўважна перавысіла колькасць прэм’ераў. Тэмамі большасці з іх застаецца стан беларускага грамадства і падзеі вакол 2020 года. Для новых фільмаў кінематаграфістаў-эмігрантаў выкарыстоўваецца матэрыял, зняты за папярэднія гады ў Беларусі. У стварэнні і выпуску стужак бяруць удзел еўрапейскія ды сусветныя інстытуцыі, а паказы беларускага кіно ладзяцца ў межах адмысловых імпрэзаў у розных краінах, фестываляў, спецыялізаваных паказаў.

Кінематаграфісты ж у Беларусі вымушаныя падпарадкоўвацца сітуацыі: шукаць працу ў дзяржаўных і камерцыйных праектах, у тым ліку расійскай вытворчасці. Дзяржаўныя СМІ працягваюць прапагандаваць прадукцыю і даваць слова новаму кіраўніцтву Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм”, адпаведным чыноўнікам, робячы асобы акцэнт на хуткім стогадовым юбілеі заснавання “Белдзяржкіно” ў БССР (17 снежня).

“Працэсы” раскалолі аўдыторыю

У пачатку 2024 года актыўна абмяркоўваліся “Працэсы” – серыял тэлеканалу “Белсат”. Фактычна серыял і стаўся галоўнаю прэм’ераю апошніх трох месяцаў, дасяжнаю для шырокай аўдыторыі на YouTube.

Паводле аўтараў-шоўранэраў Андрэя Кашперскага і Міхася Зуя, “Працэсы” былі інспіраваныя папулярным брытанскім серыялам у жанры антыўтопіі “Чорнае люстэрка”. Беларускі серыял мае больш выразныя камедыйныя прыкметы. Фактычна гэта спроба перажыць калектыўную траўму з дапамогаю смеху як абарончае рэакцыі на гвалт і несправядлівасць з боку рэжыму. Ува ўсіх чатырох серыях стваральнікі шырока выкарыстоўваюць прыёмы сатыры і чорнага гумару. Мішэнямі апошніх становяцца служкі рэжыму Лукашэнкі – амапаўцы, кадэбісты, чыноўнікі. Кожная з серыяў цягнецца 20–30 хвілінаў і з’яўляецца асобнай гісторыяй.

Нягледзячы на відавочна сціплыя рэсурсы і магчымасці “Белсату”, які ўпершыню рабіў менавіта ігравое кіно, стваральнікі “Працэсаў” здолелі стварыць прафесійнае відовішча. Калі першая частка – “Ператрымка” – мае выразныя рысы тэлевізійнага шоу, то фінальная “Праграма перадач” – добра зробленая псіхалагічная трагікамедыя з выразнай акторскай ігрой і кінематаграфічнай атмасферай у кадры.

Беларускім кінематаграфістам у выгнанні не стае практыкі: на прыкладзе серыялу “Працэсы” добра відаць, што калі тая з’яўляецца, то творчая група вельмі хутка паляпшае вынік.

“Працэсы” выклікалі надзвычай неадназначную рэакцыю гледачоў-беларусаў. Каментатары рэзка падзяляюцца на тых, каму серыял вельмі спадабаўся, і тых, хто лічыць такі камедыйны падыход да сучаснае беларускае драмы вельмі спрэчным. Серыял фактычна адлюстроўвае не толькі падзеі 2020 года, але незайздросны стан беларускае дзяржавы і грамадства. Асабліва паказальная серыя “Праграма перадач”, дзе галоўная гераіня ў выкананні зоркі расійскага кіно Яны Траянавай (акторка пакінула Маскву пасля 24 лютага 2022-га) выконвае ролю жанчыны, вымушанай змагацца з замоўчваннем лёсу загінулага на ўмоўнай вайне сына. Гэтая частка “Працэсаў” актуальная не толькі для беларусаў, але найперш для нашых усходніх суседзяў.

Аўтары серыялу паказваюць фактычна неататалітарнае грамадства. Асобныя рысы апошняга былі характэрныя для Беларусі і да падзеяў 2020 года. Але прыхільнікі негатыўнага стаўлення да “Працэсаў” маюць рацыю ў тым, што на момант прэм’еры канфлікт у Беларусі выглядае нашмат больш вострым і трагічным, чымся тое адлюстравана на экране.

Як стала вядома ў сакавіку пасля інтэрв’ю новага кіраўніцтва тэлеканалу “Белсат”, у звязку са скарачэннем фінансавання здымкі працягу “Працэсаў” адкладзеныя на невядомы тэрмін.

Абсурдысцкім гумарам поўніцца і новы праект “Давай его дождёмся” знанага камедыйнага YouTube-шоу “ЧинЧинЧенэл”. Канцэптуальна і, часткова, складам стваральнікаў ён блізкі серыялу “Працэсы”: яго тэма – “як заставацца вернай сяброўкай і каханаю жонкай, калі і вашага мужа заклікалі на Святую Спецаперацыю”. Відавочна, у якасці аўдыторыі аўтары праекту бачаць не толькі беларусаў, пра што сведчаць і мова, і тэма. Апошняя акалічнасць новая для беларускіх камедыйных праектаў у сеціве.

Усебеларускі народны Berlinale

Найважнейшаю падзеяю пачатку года стаўся ўдзел беларускіх кінематаграфістаў у 74-м Берлінскім МКФ, што праходзіў 15–25 лютага. Праўда, беларускія прэзентацыі на ім былі ў асноўным не на экране.

У кароткаметражнай праграме Berlinale Shorts паказалі канцэптуальны 30-хвілінны постдок “Непажаданае сваяцтва” беларускага немца Паўла Мажара. Трэба адзначыць, што пасля папярэдняга фільму Мажара “Дапаможнік”, дзе ігравымі метадамі апісваюцца катаванні ўдзельнікаў пратэстаў 2020 года, новая стужка выглядае другасна, у ёй выкарыстоўваюцца ўсё тыя ж рэжысёрскія прыёмы дакументальнае рэканструкцыі. Новая работа аўтара – пра персанальную і калектыўную адказнасць беларусаў за вайну ва Украіне – выклікала неадназначную рэакцыю сярод беларускай аўдыторыі. Гэта прымусіла рэжысёра, які эміграваў з Мінску ў 10-гадовым узросце, шукаць паразумення ўжо падчас інтэрв’ю.

Куды больш станоўча быў сустрэты пітчынг Беларускае незалежнае кінаакадэміі (БНК). Ён ладзіўся ў межах Еўрапейскага кінарынку (EFM), як і прэзентацыя самой акадэміі год таму. Зрэшты, гэта была першая сур’ёзная актыўнасць БНК: сёлета на Berlinale яна мела асобны павільён, дзе ў выглядзе пітчынгу з удзелам сур’ёзных міжнародных экспертаў былі прэзентаваныя праекты васьмі стужак, папярэдне адабраныя чальцамі БНК з сарака заявак. Мэта пітчынгу – пошук фінансавання для беларускіх праектаў.

Яшчэ адна знакавая падзея ў межах Еўрапейскага кінарынку Berlinale  – цырымонія ўзнагароджання лаўрэатаў беларускай прэміі кінакрытыкаў “Чырвоны верас” за 2021–2022 гады ў 13 намінацыях. Каштоўнасць прэміі ў тым, што яна аб’ектыўна адлюстроўвае вынікі айчыннага кінапрацэсу сярод незалежных ад беларускае цэнзуры аўтараў. Асаблівасць пададзеных на адбор экспертам стужак – большасць створаная па-за межамі індустрыйнае мадэлі. Гэта ў найлепшым выпадку рамесніцкія, а то і самаробныя творы. Што абумоўлена як адсутнасцю фінансавання, гэтак і ўзроўнем падрыхтоўкі стваральнікаў.

Удала ператварыў аматарскія ўмовы вытворчасці ў свой аўтарскі стыль пераможца “Чырвонага верасу” ў намінацыях “Найлепшы ігравы поўнаметражны фільм” і “Найлепшы(ая) рэжысёр(ка)” за фільм “Спатканне ў Мінску” Мікіта Лаўрэцкі. Ягонае “Спатканне ў Мінску” і яшчэ адзін фільм – удзельнік намінацыяў прэміі A Kid’s Flick – найлепшыя, хоць і спецыфічныя работы на тэму падзеяў у сучаснай Беларусі.

І пітчынг БНК, і цырымонія “Чырвонага верасу” ў межах EFM Berlinale – яшчэ адзін крок да інтэграцыі беларускага незалежнага кіно ў сусветную кінасупольнасць. Відавочна, менавіта пляцоўка Berlinale  робіцца галоўнаю не толькі для самапрэзентацыі беларускіх кінематаграфістаў, але і для іхнага яднання ў адзіную кінасупольнасць.

Прэм’еры ў Рызе

Яшчэ адна традыцыйная пляцоўка для ўдзелу беларускіх кінематаграфістаў – Artdocfest, фестываль дакументальнага кіно, які апошнімі гадамі праходзіць у Рызе ды прыцягвае ўвагу міжнароднае дакументальнае супольнасці і прэсы. Сёлета фэст адбываўся 1–8 сакавіка.

Апрача ўжо вядомага з іншага фэсту фільму Аляксандра Міхалковіча і Ганны Бадзякі “Радзіма”, у розных праграмах былі паказаныя беларускія незалежныя прэм’еры – “Пісюшы” Дар’і Андрэянавай і Мікалая Купрыча ды “Хачу на вайну” Алены Чарняўскай. Калі першая стужка апавядае пра мінскае кўір-кам’юніці яшчэ даковіднага часу і складаецца з матэрыялу, знятага некалькі гадоў таму, то другая прысвечаная ўжо самым актуальным падзеям – беларускім добраахвотнікам на ўкраінскім баку ў цяперашняй вайне.

Трэйлер стужкі Майка Лернэра і Марціна Гэрынґа “Выпадковы прэзідэнт”

Але галоўным фільмам на беларускую тэму на сёлетнім Artdocfest сталася стужка брытанскіх рэжысёраў Майка Лернэра і Марціна Гэрынґа “Выпадковы прэзідэнт”, поўнаметражны фільм – назіранне за лідаркаю Вольнае Беларусі Святланаю Ціханоўскаю. Паказ можна лічыць адною з адметных падзеяў фэсту ў Рызе: беларускія падзеі па-ранейшаму хвалююць сусветную кінасупольнасць. Пытанне ў тым, што ў раскрыцці беларускае тэмы айчынных дакументалістаў часцяком апярэджваюць замежныя калегі.

У пошуках фінансавання і гледача. Замест высноваў

Адставанне айчынных кінематаграфістаў шмат у чым звязанае з нястачаю сродкаў: атрымаць фінансаванне можна хутчэй разам з замежным прадзюсарам. Тут для беларусаў самымі важнымі партнёрамі традыцыйна выступаюць палякі, скандынавы, прадстаўнікі Латвіі, Літвы, Эстоніі. Прабіваюцца беларускія аўтары і да іншых крыніцаў.

Адзін з удзельнікаў пітчынгу БНК на Berlinale, дакументальны праект ананімнага аўтара Zone|myths, быў заўважаны Сусветным кінафондам Berlinale (WCF) і рэкамендаваны для атрымання фінансавання памерам 35 тысяч еўраў.

Дакументальны праект Ксеніі Галубовіч “Я зрабіў памылку, прыехаўшы сюды” пра міграцыйны крызіс на мяжы Беларусі і Еўразвязу адабралі на індустрыйную платформу (Impact Lab) Фестывалю правоў чалавека FIFDH у Жэневе. Бяруць удзел у розных конкурсах і пітчынгах іншыя беларускія праекты.

Другая важная праблема – выхад на беларускага гледача. Шмат якія паказы беларускіх стужак праходзілі за апошнія месяцы ў межах розных імпрэзаў у Польшчы, Нямеччыне, іншых краінах Еўропы. Але аўтары і кінавытворцы не вельмі імкнуцца выкладваць свае стужкі ў сеціва. Адрозніваюцца ў гэтым плане дакументальныя праекты “Настоящее время” і BYDOC, якія апошнім часам прэзентавалі свае новыя выпускі тут і тут.

Год працуе онлайн-кінатэатр беларускага кіно Vodblisk, штомесяц прэзентуе ігравыя і дакументальныя, збольшага менавіта фестывальныя і аўтарскія стужкі.

У пачатку сакавіка ў Мінску прэзентавалі анімацыйны праект “Марыля. У пошуках дзіўнікаў”. Восем серыяў гэтае сучаснае казкі з фальклорнымі матывамі знятыя адмыслова на замову сэрвісу Voka ў дзвюх моўных версіях і ёсць рэдкім прыкладам прыватных інвестыцыяў у беларускую айчынную анімацыю.

---

Тэатр: ціск, абнуленне і кволыя надзеі

Пункт невяртання да беларускага дарэвалюцыйнага тэатру ўжо пройдзены. Натуральна, дакладнай даты вам не скажа ніхто. Але пачатак 2024 года засведчыў пра такі пераход з бязлітаснасцю. Як тое адбываецца на практыцы – у нашым традыцыйным аглядзе.

Рэпрэсіі, стаўка на чужую культуру і вайну

2024 год у беларускім тэатры пачаўся з новае порцыі рэпрэсіяў, што закранулі як спектаклі, гэтак і асобных творцаў.

На студзень у мінскім Моладзевым тэатры запланавалі прэм’еру спектаклю “Тут была Клара”, прысвечанага Галакосту. На фінальным этапе зацвярджэння чыноўнікі яго не прынялі. У выніку ў афішу спектакль трапіў толькі ў сакавіку.

Такі выпадак не першы. У лістападзе 2022-га ў сталічным Музычным тэатры давялося скараціць аперэту “Герцагіня з Чыкага” на 20 хвілінаў, каб атрымаць дазвол на паказ. Таму, магчыма, такіх прыкладаў больш – проста не ўсе становяцца вядомыя.

У студзені 2024 года судзілі дырэктара Гомельскага тэатру лялек Дзмітрыя Гарэліка – яго абвінавачвалі ў распаўсюдзе экстрэмісцкіх матэрыялаў. Канчатковае рашэнне суда засталося праваабаронцам невядомым.

А вось у Музычным тэатры дырэктар Сяргей Пукіта паплаціўся пасадаю за выкананне песні Віктара Цоя “Перемен!”. Кампазіцыя прагучала падчас гастроляў расійскага калектыву (хутчэй за ўсё, аркестру з Варонежу, што выконваў праграму “Анталогія расійскага року”). Музычны вядомы сваім дастаткова кансерватыўным курсам. Але пра Пукіту станоўча адгукаюцца ў калектыве – яшчэ невядома, хто прыйдзе яму на змену.

Таксама апошнімі днямі снежня 2023 года з драматычнага тэатру ў Маладзечне звольнілі мастацкага кіраўніка Валерыя Анісенку. Палітыкі там няма: у кулуарах кажуць пра даўні канфлікт з дырэктарам. Анісенка цягам апошніх дзесяцігоддзяў меў поспех хутчэй як арганізатар тэатральнага працэсу, чым як рэжысёр. Але ён прафесіянал і сапраўдная знаходка для тэатру, што месціцца не ў абласным цэнтры: чарга з рэжысёраў туды ніколі не стаяла. З моманту звальнення мінулі ўжо тры месяцы, а пасада застаецца вакантная.

Такімі чысткамі ўлады перарываюць традыцыі з папярэдняй эпохай, выкідваюць з прафесіі асобаў, якія заспелі іншы тэатр (нездарма сярод дырэктараў сталічных калектываў засталіся адзінкі з тых, каго прызначылі яшчэ да 2020-га).

Найбольшыя праблемы ўзніклі ў яшчэ адной трупы з Маладзечна: пагроза закрыцця навісла над тэатрам лялек “Батлейка”. Далёка не першая – у 2022 годзе яго спрабавалі далучыць да мясцовага драмтэатру ў якасці філіялу. Але высветлілася, што з юрыдычнага пункту гледжання апошні мусіць быць у іншай мясцовасці, што на пэўны час уратавала калектыў.

У лютым 2024 года атака ўзнавілася. Чыноўнікі звольнілі дырэктарку Таццяну Чаеўскую, а таксама не працягнулі кантрактаў галоўнаму бухгалтару, галоўнаму адміністратару, двум работнікам майстэрняў, касцюмеру і дзвюм прыбіральніцам. У калектыве абмяркоўвалася магчымасць далучыць “Батлейку” да мясцовага Палацу культуры. Гледачам паведамілі, што закрываць тэатр ніхто не збіраецца, але, магчыма, ён будзе існаваць “у нейкім новым фармаце”. Маўляў, “«Батлейка» застанецца адназначна, і дзіцячыя спектаклі будуць”. Але ж новым фарматам можа быць існаванне ў складзе Палацу культуры – з мінімальным фінансаваннем і перспектываю неўзабаве спыніць існаванне.

Галоўная падстава для патэнцыйнага закрыцця – невыкананне запланаваных паказнікаў. З 1 студзеня дзяржава ўвяла новыя правілы фінансавання, згодна з якімі тэатры мусяць самыя зарабляць 40 % бюджэту. “Але ж гэта бязглуздзіца. Адразу было ясна, што планы нерэальныя”, – шчыра кажа экс-дырэктарка Ала Палякова. Натуральна, так яно і ёсць. У 2017–2019 гадах удзельная вага пазабюджэту ў буйных рэспубліканскіх тэатраў дасягала 34 %. У абласных – да 37 %. Але такія паказнікі часцей атрымліваліся дзякуючы дадатковым захадам: платным імпрэзам, вялікай колькасці забаўляльнай прадукцыі, якая не давала развівацца калектывам і акторам. Між тым “Батлейка” – тэатр лялек, які да таго ж працуе не ў абласным цэнтры. Але чыноўнікаў гэта не цікавіць.

Дзяржава не адмовіліся і ад іншых кірункаў у сваёй палітыцы. Адзін з іх – навязванне гледачам чужой ідэалогіі. У Магілёўскім тэатры лялек выпусцілі прэм’еру: “Пётр І – жыццё і дзеянні”. “Спектакль пазнаёміць школьнікаў са шматграннасцю эпохі і асобаю першага расійскага імператара”, – сцвярджалася ў анонсе. Але ў 1708 годзе расійскія войскі па загадзе Пятра I спалілі Магілёў. Паказ у тэатры гэтага гораду спектаклю, дзе такі чалавек паказаны станоўча, жахлівы і цынічны.

Дзяржава працягвае рабіць стаўку на пастаноўкі ваеннае тэмы. У дзяржаўным Купалаўскім прайшла прэм’ера “А зоры тут ціхія”, у Гомельскім абласным – “Ляцяць журавы”, у Бабруйскім – “Нюрнбэрг. Лава падсудных” і г. д.

Пра штучнасць такога падыходу сведчыць адсутнасць якаснае сучаснае драматургіі на гэтую тэму. Сімвалічна, што рэспубліканскі конкурс п’есаў пра герояў партызанскага і падпольнага руху ў гады Другое сусветнае вайны праваліўся. Бюракратычная фармулёўка (“у звязку з неадпаведнасцю конкурсных матэрыялаў асноўным крытэрыям конкурсу”) сведчыць, што ніводнага вартага твору драматургі не паказалі і не жадалі паказваць.

Абнуленне і разрыў прасторы

Праз рэпрэсіі, чорныя спісы, эміграцыю ў беларускім тэатры адбылося самае глабальнае за апошні час абнуленне.

Ад ранейшае спадчыны засталіся адзінкавыя пастаноўкі. Ад дарослых спектакляў Аляксея Ляляўскага, які дзесяцігоддзямі кіраваў сталічным Тэатрам лялек, – “Мікалаша”, ад Уладзіміра Савіцкага ў ТЮГу – “Дзікае паляванне караля Стаха”, ад Мікалая Пінігіна ў Купалаўскім – нічога (нагадаем, што гэтых рэжысёраў ужо звольнілі). Пазнікаў шэраг спектакляў з рэпертуару РТБД. Дый глабальна з 10 найлепшых спектакляў 2019 года, выбраных айчыннымі крытыкамі, цяпер у рэпертуары ідзе адзін: “Шлюб з ветрам” Яўгена Карняга.

Менавіта з асобаю гэтага рэжысёра апошнім часам звязаныя асноўныя спадзяванні сталічнага Тэатру лялек і РТБД захаваць былы ўзровень. За апошнія сезоны ў РТБД выйшлі ягоныя “Пачупкі” (люты 2022) і “Забалоцце” (снежань 2023). У лялечным тэатры, куды Карняг спачатку прыйшоў на працу, а пасля стаўся галоўным рэжысёрам, – пастаноўкі для дзяцей “Разумны сабачка Соня” (чэрвень 2023) і “Матылькі” (першы бэбі-спектакль тэатру, снежань 2023), а таксама “На чорнай-чорнай вуліцы” (сакавік 2024, дарослы спектакль).

Цікава, што менавіта гэтыя два тэатры сутыкнуліся са звышпопытам.

Пры пачатку продажаў у Тэатр лялек стаяць чэргі, а ў сацыяльных сетках калектыву ідуць спрэчкі і ўзнікаюць крыўды праз тое, што квіткі разлятаюцца імгненна. РТБД праз аналагічны ажыятаж паказвае асобныя спектаклі ў Палацы афіцэраў (яго пляцоўка куды большая за тэатральную залу).

Але радавацца не выпадае. Бо гаворка не пра прарыў у мастацтве і не пра кардынальныя змены ў густах аўдыторыі.

У Мінску настолькі зменшылася колькасць культурніцкіх падзеяў і асабліва колькасць цікавых імпрэзаў, што адукаваная аўдыторыя ладзіць сапраўднае паляванне на годныя праекты. Таму гэты нечаканы попыт сведчыць хіба пра тэатральную пустэчу, якая ўтварылася пасля рэпрэсіяў апошніх гадоў.

А яшчэ ён непазбежна становіцца выпрабаваннем для самога Карняга, які ў цяперашніх умовах вымушаны канкураваць сам з сабою.

Акрамя ўласна прэм’ераў, вартыя ўвагі і нерэгулярныя праекты. Кшталту Тыдня беларускае драматургіі “Канцэнтрацыя”, што ладзіў РТБД разам з Цэнтрам беларускае драматургіі. Сёлета ў праграме было пяць тэатралізаваных чытанняў, дзве лекцыі, круглы стол, майстар-клас, тры спектаклі. Сярод чытанняў – “Сымон-музыка” Якуба Коласа, “Мароз” Канстанціна Сцешыка, “Я, бабуся, Іліко і Ларывон” Надара Думбадзэ і Гіга Лордкіпанідзэ, “Лондан” Максіма Даська. Хочацца спадзявацца, што ў будучыні хоць нейкі з іх станецца рэпертуарным спектаклем.

Але ўбачыць як іх, гэтак і прэм’еры няпроста. Праблема не толькі ў квітках, што разлятаюцца імгненна. Новаю рэальнасцю становіцца разрыў агульнае беларускае тэатральнае прасторы. Не трэба ілюзіяў: у агульным выглядзе яна існавала хіба да 2020 года. Тады наяўнасць беларускае праграмы “ТэАрт”, Нацыянальнае тэатральнае прэміі, рэгулярнае запрашэнне найлепшых айчынных спектакляў на фестывалі “М@rt.кантакт” і “Белая вежа”, а таксама нешматлікія рэцэнзіі ў медыях усё ж дазвалялі скласці ўяўленне, што адбываецца ў розных айчынных калектывах.

За апошнія два-тры гады справа дайшла да паступовага разыходжання. Але цяпер можна казаць нават пра разрыў, які назіраецца ў двух пластах: паміж тэатрам на радзіме і ў эміграцыі, а таксама паміж рознымі аб’ектамі як у Беларусі, гэтак і за мяжою.

Спачатку згадаем пра першы. Пэўны час прэм’еры РТБД можна было ўбачыць як у глядацкай зале, гэтак і падчас трансляцыі на сайце voka.tv. Першаю навіною са знакам мінус сталася трансляцыя прэм’еры “Забалоцце” ў вельмі кепскай якасці. Скласці паўнавартаснае думкі пра пастаноўку не ўдалося. У сацыяльных сетках РТБД абяцаў паказаць яе іншым разам, але тое не спраўдзілася. Наступнаю прэм’ераю быў “Вечар” (студзень 2024 года), онлайн-паказ якога адбыўся толькі ў красавіку.

Іншыя тэатры такіх трансляцыяў не ладзяць (онлайн-паказ “Сэвільскага цырульніка” Опернага, што арганізоўваўся на тым жа voka.tv, – хутчэй выключэнне). Калі трансляцыі раптам знікнуць, дыяспара рызыкуе страціць жывы тэатральны кантакт з радзімаю.

У Беларусі ўмяшанне дзяржавы, амаль поўная забарона прыватнага тэатру і адсутнасць рэцэнзіяў на пастаноўкі, знікненне “ТэАрту” і пад. прывяло да разбурэння ўнутрытэатральнай іерархіі. Жыццё працягваецца ў асобных бурбалках.

Але падобная сітуацыя назіраецца і ў эміграцыі. У студзені 2024-га “Купалаўцы” паказалі на сваім YouTube-канале спектакль “Камедыя Юдзіфі”. Гэта была іх першая онлайн-трансляцыя са снежня 2022 года, тады паказвалі “Сфагнум”. Натуральна, тэхнічная магчымасць паказу хутчэй за ўсё залежыць ад умоваў, на якіх даюць фінансаванне. Але праз гэта адбываецца непазбежнае дыстанцыяванне трупы ад сваёй аўдыторыі. Паказальныя лічбы: трансляцыя “Сфагнуму” сабрала 13 тысяч праглядаў, “Юдзіфі” – 3,8 тысячы. Натуральна, ёсць шмат нюансаў. Напрыклад, сюжэт “Сфагнуму” куды прасцейшы, пастаноўка “Юдзіфі” першапачаткова пазіцыянавалася як эксперыментальная, што не спрыяла цікавасці масавай аўдыторыі. Але YouTube-старонка трупы не абнаўлялася месяцамі, таму агулам сітуацыя не здзіўляе.

Дадамо, што ўдар па “Купалаўцах” нанеслі і ўлады. Прызнанне экстрэмісцкімі лагатыпу, сайту, сацсетак, YouTube-каналу і нават электроннае пошты хутчэй за ўсё рэзка ўскладніць дзейнасць і рэзка звузіць колькасць актораў, гатовых да супрацы.

Але вернемся да відэатрансляцыяў, бо агулам іх не ладзіць ніводная замежная беларуская трупа (акрамя Свабоднага тэатру, чые прэм’еры адбываюцца рэдка). Традыцыяў (і асабліва магчымасцяў) ездзіць на пастаноўкі ў іншыя гарады дыяспара амаль не мае. Пакуль адзіная магчымасць убачыць іх у адным пункце – спадзявацца на тое, што ўлетку зноў зарганізуюць Inex-фэст у тым жа фармаце, што і летась (паказ у Варшаве найлепшых айчынных спектакляў).

Таму падзеі ў беларускай тэатральнай дыяспары маюць лакальны рэзананс. Напрыклад, спектакль Юрыя Дзівакова Clausa fores з купалаўцам Аляксандрам Казелам у галоўнай ролі (студзень 2024). Пастаноўка пазіцыянуецца як “перфарматыўная дзея з элементамі оперы, якая паказвае сутнасць тыраніі ды яе дэструктыўнае ўздзеянне на асобу і грамадства”. Монаперформанс Coma Паліны Дабравольскай (лістапад 2023). “Да дому наўпрост 10 гадзін язды” Жэні Давідзенкі ў гданьскім Шэкспіраўскім тэатры (снежань 2023) і г. д.

Тэндэнцыяй сталася адраджэнне ў эміграцыі праектаў, якія калісьці ставіліся ў Беларусі. Васіль Дранько-Майсюк увасобіў у Варшаве “Шчаслівага мужа”, што калісьці сам ставіў у РТБД. Андрэй Саўчанка аднавіў у гэтым жа горадзе “Гаральда”, які паказвалі Мінску. І гэтыя прыклады не адзіныя.

Здараецца, што пастаноўкі разам з акторамі пераходзяць з аднаго праекту ў іншы. Пэўны час у эміграцыі існаваў Timteatr, у рэпертуары якога меўся дакументальны спектакль How are you? Пасля таго як яго пакінула частка актораў, гэты вэрбатым паказваецца ўжо пад брэндам новай трупы – By Teatr (сярод яе іншых праектаў – эскіз спектаклю “Галера”).

Спробы аб’яднаць асобныя шматкі агульнае прасторы ажыццяўляе Беларускі інстытут тэатру. Ініцыятыўная канферэнцыя ў справе стварэння гэтай арганізацыі адбылася яшчэ ў верасні мінулага года ў Варшаве, пасля чаго БІТ узяў працяглую паўзу. Толькі ў студзені 2024-га яго прадстаўнікі абвесцілі збор інфармацыі пра айчынны тэатр і творцаў у краіне і за яе межамі за 2020–2023 гады. Гэтак пачалася праца над архівам за гэты час. Таксама ўзімку выйшла серыя публікацыяў аб праектах, ажыццёўленых у Грузіі, Польшчы і Літве. Але пакуль застаецца адкрытым пытанне пра стварэнне юрыдычнай асобы, а таксама пра дзейнасць БІТ у іншых галінах (акрамя згаданай навуковай).

Высновы

Абнуленне, рэпрэсіі і разрыў сувязяў прывялі да таго, што ў Беларусі на вачах фармуецца новая тэатральная прастора з мінімальнымі сувязямі з папярэдняй эпохай. Асобныя ланцужкі існуюць з пазамінулай: гаворка пра аднаўленне балетаў Валянціна Елізар’ева, пастаўленых у 1970-ыя – 1980-ыя, але яны маюць музейны характар.

На гэтым этапе мэта асобных калектываў, актораў і рэжысёраў – працягнуць традыцыі, зрабіць магчымым адкат да дарэвалюцыйнага мінулага. Але чым далей, тым больш такое вяртанне робіцца малаверагодным. Прадстаўнікам унутранай апазіцыі даводзіцца прыстасоўвацца да новых рэаліяў, дзесьці ідучы на непазбежныя кампрамісы з уладамі.

Калі ўзяць песімістычны варыянт, пры якім цяперашняя сітуацыя зацягнецца на гады, умовы існавання і ўзровень новага беларускага тэатру залежаць ад некалькіх фактараў. Наколькі старыя здолеюць адстаяць сваё я. Наколькі хутка вырасце новае пакаленне, і якім яно будзе. А таксама, як старыя з навічкамі будуць узаемадзеяць. Пакуль жа нас чакае пераходны перыяд на няпэўны час.

---

Музыка: нясмелыя крокі да новабудовы

• Коратка пра галоўныя трэнды.
• Спіс затрыманых артыстаў несупынна расце.
• Абазначаюцца патэнцыйныя актары музычнага руху. Прасочваецца тэндэнцыя яднацца: больш калабарацыяў і супольных выступаў.
• Дзяржаўны крындж займае інфапрастору ў Беларусі: андэграўнд прасочваецца ў шчыліны.
• Пост-панк трымае марку і не саступае пазіцыяў візітоўкі айчыннае сцэны.

Новы віток рэпрэсіяў

На вялікі жаль, гэты тэкст, як і тысячы іншых, будзе ў тым ліку пра ахвяраў пераследу. У студзені затрымалі трох удзельнікаў гурта Nizkiz – вакаліста Аляксандра Ільіна, бас-гітарыста Сяргея Кульшу і бубнача Дзмітрыя Халяўкіна. На музыкаў завялі крымінальныя справы, іх пачалі судзіць 19 сакавіка. Толькі амаль праз месяц стала вядома, што хлопцаў засудзілі на 2,5 года “хатняй хіміі” за ўдзел у пратэстах 2020-га.

Выпадкам Nizkiz пераследы не абмяжоўваюцца. Музыку гурта “Минимум дистанции” засудзілі на 3 гады “хатняй хіміі”, а Уладзіслава Наважылава наагул дадалі ў спіс тэрарыстаў. Мы наўрад ці можам ацаніць даўжыню чаргі і яе паслядоўнасць. Выглядае, што ў страўніку рэпрэсіўнае машыны зеўрае дзіра, і насыціць яе немагчыма.

Патэнцыял руху

Суполка Belarus Outside Sound System набірае абароты. У пачатку года каманда стварыла тэлеграм-канал Belarus Music Export. Тут збіраюць магчымасці для прафесійнага развіцця прадстаўнікоў музычнага руху Беларусі: ад конкурсаў і шоўкейсаў да стыпендыяў і інфасесіяў, зладжаных адмыслова для аўдыторыі каналу. Стыль і падачу перанялі ў каналу sekktor. Але калі апошнія арыентуюцца на творцаў і актывістаў агулам, то BME ставяць выключна на музыку, а таму знаходзяць больш профільныя прапановы. Апроч таго, цяпер шлях музыкаў да магчымасцяў стаўся карацейшы. З такім раскладам ёсць спадзеў на пэўныя зрухі, бо досвед паказвае: найпрасцей беларускаму артысту дзеяць, маючы беспасярэднюю прапанову.

Каманда мае вялікія планы: у кулуарах ідуць размовы пра музычную канферэнцыю і новыя дабрачынныя івэнты. Што з гэтых планаў увасобіцца ў жыццё і якую яны будуць мець вагу, спадзяюся, пабачым у наступным аглядзе.

Пакуль жа прапаную звярнуць увагу на яшчэ адных актараў, што падаюць надзеі. Маладое выданне “КЛІК” робіць акцэнт на кароткіх нататках пра рэлізы, але ўсё часцей каманда звяртаецца да вялікіх матэрыялаў. Яны спрабуюць аналізаваць праслухоўванні лакальных артыстаў і ініцыяваць дыскусіі. Сярод амбітных планаў праекта – наладжваць сувязі з лэйбламі і даследаваць музычны рынак. На сёння ў “КЛІКу” яшчэ шмат аматарскага, але ў гэтым выпадку рашучым фактарам у развіцці можа стацца вялікі імпэт – па імпэце тут сумавалі!

Удалыя калабарацыі

Гэтаю зімою парадаваў шэраг удалых калабарацыяў. Уладзь Лянкевіч і музыкі з гурта Relikt стварылі супольны праект Filamaty. Гэта спроба зразумець чальцоў таварыства студэнтаў, якія 200 гадоў таму зазналі арышты, зняволенні і высылкі. Іхныя гісторыі гэтак моцна перагукваюцца з нашымі, што здараецца згубіцца ў назіраннях: вядзецца пра мінуўшчыну ці пра нашае сёння. На стрымінгах песняў яшчэ няма, але на канале Perfaratar ужо можна паглядзець дэбютнае відэа.

Наваствораны гурт VVaxplay выпусціў выбітны альбом Dust & Haze. У калектыве паядналіся Аня Жданава і Стас Мурашка, а да запісу кружэлкі далучыліся Мікіта Арлоў, Філіп Петчанка, Антон Шніп і Ігар Латушка. Атрымаўся беларускі супергурт, які грае плынны і таямнічы вінтажны поп.

Вольга Падгайская ў Зальцбургу піша канцэрт для віяланчэлі і аркестру, работа ствараецца адмыслова для Івана Карызны і Віталя Алексяёнка. Яшчэ няма магчымасці пазнаёміцца з матэрыялам, але, з улікам узроўню прафесіяналізму ўдзельнікаў, можна быць пэўнымі: канцэрт станецца годнаю прэм’ераю.

На сцэне COS Torwar у Варшаве Ксюша з Naviband спявае дуэтам з “Бі-2”, да таго ж музыкі анансуюць рэліз супольнага трэку. Spievy і Kasary – жаночы хор, створаны Русяй (Марынай Шукюравай), і мужчынскі хор, сабраны Сержуком Доўгушавым, – ладзяць супольныя выступы.

Тэндэнцыя яднання асобных выканаўцаў у большай ступені прасочваецца за мяжою. Часам, безумоўна, спрацоўвае банальная немагчымасць зайграць старым складам. Да таго ж артысты хутка прыходзяць да разумення: калі падставіць адно аднаму плячо, павялічацца шанцы некуды дайсці. Жаданне застацца сярод сваіх пакуль перамагае, хоць у Варшаве ўжо робяць няўпэўненыя і сціплыя закіды да мясцовых.

У зборныя салянкі арганізатары запрашаюць маладыя польскія гурты, а беларускія артысты на сваіх канцэртах з пакуль неапраўданым спадзевам робяць уступнае слова па-польску.

Трэш-кантэнт навідавоку і годная ініцыятыва ў падполлі

Значны кавалак рэальнасці ў Беларусі складаецца з даволі нікчэмнага кантэнту. Дзяржаўныя СМІ галоўнаю музычнаю падзеяй называюць “Песню года Беларусі”, якая чарговы раз прайшла ў Менску. Перамагла сёлета Ганна Благава з песняю “В сюжете имени меня”, і выглядае, што поспех кампазіцыі прынёс тэкст. Яго аўтарка (і адначасова нявестка Лукашэнкі) перыядычна збірае розныя ўзнагароды. Што датычыць менавіта “Песні года”, мяркую, тут крыху не дапрацавалі, бо ў творчасці сонґрайтаркі ёсць творы, што, відавочна, пасуюць больш. Напрыклад, “Ах, Александр” ці гімн Генеральнай пракуратуры.

Афішная тумба ў гэты час поўніцца анонсамі выступаў расійскіх артыстаў сумнеўнай якасці і эстраднымі гітамі. У красавіку, напрыклад, прапануюць абіраць паміж Стасам Міхайлавым і Дыскатэкаю СССР.

Падобны пералік імпрэзаў можа выглядаць як дрэнны жарт, але менавіта ён займае інфапрастору. Фактычна пасіўны слухач абірае тое, да чаго можа дацягнуцца, а пад рукою цяпер Руслан Аляхно з ансамблем песні і танцу Узброеных сілаў.

Такія імпрэзы здараліся ў Менску заўжды, з тою толькі розніцаю, што альтэрнатыўных прапановаў цяпер замала і даведацца пра іх значна цяжэй. Невялікія канцэрты беларускіх музыкаў цалкам ігнаруюцца сайтамі-агрэгатарамі. Але, у супрацьвагу крындж-руху, яны ўсё ж ёсць, хоць амаль заўжды разлічаныя на аўдыторыю да 100 чалавек. Напрыклад, жывы джаз і фанк можна паслухаць у accidental point. Развіваецца адкрыты ў 2023-м “Пралетарыят” – новы цэнтр прыцягнення тэхна-артыстаў, які зрэдчас прымае і жывыя лайвы. TNT вельмі нерашуча, але злазіць з іголкі кавэраў. Клуб “Бруге” пераадкрыўся з новым гаспадаром: тры гады пляцоўка прастойвала, а цяпер ізноў дасяжная для мясцовага мэталу, року і пост-панку. На рэадкрыццё клубу ў чарзе на ўваход стаяла больш людзей, чымся “Бруге” мог змясціць.

У параўнанні з мінулым годам годных канцэртаў стала больш. Відаць, што мясцовыя клубы і арганізатары знаходзяць спосабы дамаўляцца і атрымліваць гастролькі праз кагосьці з “правам на імпрэзы”. Іншыя ж ладзяць канцэрты, пра якія не даведаешся з адкрытых крыніцаў. Кватэрнікі толькі для сваіх і андэграўнд-ґіґі, месца правядзенне якіх трэба пытаць у сяброў. Менавіта пра іх аднойчы напішуць самыя цікавыя старонкі падручніка па гісторыі.

Сусветныя поспехі пост-панку

Беларускія пост-панк артысты працягваюць актыўна катаць туры па замежжы. За пачатак года Dlina Volny сыгралі канцэрты ў гарадах Еўропы, а Nürnberg нарэшце даехаў да Лацінскай Амерыкі!

Пост-панк даўно стаўся візітоўкаю беларускае сцэны – гэтая залатая жыла не высільваецца ўжо каля чатырох гадоў. Туры ў Мексіцы і блізкіх краінах ужо ладзілі “Молчат дома”, Dlina Volny, Super Besse, але ад папярэднікаў Nürnberg адрознівае тое, што яны прывезлі ў Лацінскую Амерыку беларускую мову.

Высновы

У краіне дзяржаўная сістэма займае прастору балямі імя іспанскага сораму ды працягвае карміць сябе новымі затрыманнямі і судамі. Захоўваць стваральны настрой у такіх умовах вельмі складана, але музыкі і арганізатары вынаходзяць новыя формы існавання ды спрабуюць упісацца ў існыя правілы гульні. Не выпадае меркаваць, што пару дзясяткаў дазволеных канцэртаў можна лічыць паслабленнем сістэмы. Хутчэй, гэта сведчыць пра кропкавыя выпадкі індывідуальных дамоваў паміж бакамі, што, зрэшты, аднойчы мусіла пачацца.

За мяжою музыкі выходзяць з этапу адаптацыі і намацваюць стыль руху ў новых абставінах. Асобныя актары пачынаюць прапаноўваць пэўныя рашэнні і актыўнасці. Музыкі яднаюцца, перазбіраюць склады гуртоў і найчасцей застаюцца сярод сваіх, хоць і робяць нясмелыя захады ў бок мясцовых. Гэта выглядае на рыхтаванне да забегу, хоць у такім стане можна правесці доўгі час і, будзем шчырыя, прастора для бегу не звышспрыяльная.

Стабільнымі вынікамі можа пахваліцца айчынны пост-панк: ускочыўшы на хвалю папулярнасці чатыры гады таму, героі гэтага жанру плывуць на ёй дасюль. Будзе цікава назіраць, ці напаткае такі лёс беларускі фонк, які паказвае добрую статыстыку праслухоўванняў на стрымінгах.

---

Традыцыйная культура: кірунак на інтэграцыю

Традыцыі моцна ўплываюць на жыццё беларусаў у краіне і за яе межамі. З гэтай тэзай, вядома ж, можна паспрачацца. Мы – сучасныя гарадскія людзі, шмат хто не меў бабуль і дзядуляў у вёсцы: якія такія традыцыі? Аднак любоў да беларускасці часта (хоць і не заўсёды) улучае і цікаўнасць да традыцыйнае культуры. Яна служыць важным чыннікам інтэграцыі беларусаў у жыццё ў сучасным свеце.

Такім чынам, кіруючыся прынцыпам “ад найбольшага інтэграцыйнага патэнцыялу”, знаёмім чытачоў з жыццём сучасных беларусаў у вымярэнні традыцыйнай культуры. Гаворка тут пойдзе пра святы, танцы, спевы, рамёствы. Гэта не значыць, безумоўна, што інтэграцыйны патэнцыял рамёстваў нізкі. Супольная творчасць, напрыклад, падчас майстар-класаў, яднае людзей не горш за святкаванне, але гэта больш індывідуальная дзейнасць, а для свята трэба грамада, хаця яго, безумоўна, і можна адзначыць самастойна.

Святы

З пачатку 2024 года беларусы адсвяткавалі Каляды, Грамніцы (2 лютага ў каталіцкай і 15-га ў праваслаўнай традыцыях), Масленіцу / Запусты (другая назва для перыяду перад Вялікім постам больш характэрная для каталікоў), Вялікдзень паводле грыгарыянскага календара (сёлета прыпаў на 31 сакавіка). У канцы сакавіка адбылося некалькі гарадскіх імпрэзаў Гукання вясны. Тут пералічаныя святы адпаведнага перыяду, якія лічыліся “вялікімі” (істотнымі) у традыцыйнай, вясковай культуры. Давайце паглядзім, ці ў сучаснай масавай беларускай культуры яны ўсё яшчэ займаюць такое ж ганаровае месца.

У СССР Каляды як рэлігійнае свята (а рэлігія, як вядома, лічылася “опіумам для народу”) замяніў свецкі Новы год. У постсавецкай Беларусі Раство ў сямейным коле адзначаюць вяскоўцы старэйшага веку (і тое не ўва ўсёй краіне) альбо рэлігійныя людзі. У больш шырокім за сямейнае, грамадскім коле традыцыйнае калядаванне з абыходам падворкаў захоўваецца ў паўднёвай Беларусі (13 студзеня), а ў заходнебеларускіх мясцовасцях з каталіцкім насельніцтвам праходзяць абыходы на Трох Каралёў (6 студзеня). Большасць такіх абыходаў адбываецца з істотным падтрыманнем, а часам і з ініцыятывы работнікаў культуры, што сведчыць пра моцную ступень інстытуалізацыі традыцыйных святаў у Беларусі.

Гарадскія аматары традыцыйнае культуры калядуюць у горадзе ці выязджаюць у вёску. За аснову часта бярэцца палескі сцэнар з Казою, Мядзведзем, Цыганкаю, Жыдом – незалежна ад таго, дзе адбываецца абыход, што сведчыць пра ўніфікацыю Калядаў у аматарскіх колах. На Падляшшы беларусы, якія прыехалі з Беларусі, шукаюць супольны калядны сцэнар з мясцовымі беларусамі, у якіх не было прынята пераўвасабляцца ў калядных персанажаў, а толькі насіць зорку і спяваць песні царкоўнага паходжання. У выніку атрымліваюцца два розныя калядаванні.

Рыхтавацца пачынаюць прыкладна за месяц: каляднікі збіраюцца, распрацоўваюць сцэнар, вучаць песні, робяць маскі, рэпетуюць. Ходзяць найчасцей па загадзя складзеным спісе “хат”, куды іх запрасілі. Адна і тая ж група можа калядаваць толькі аднойчы ці некалькі разоў за сезон. Абыходы звычайна прымяркоўваюцца да дня зімовага сонцавароту, Божага Нараджэння альбо Раства, Старога Новага года.

Сёлета такія рэканструкцыі вясковага калядавання адбыліся ў некалькіх буйных гарадах Беларусі і замежжа, дзе шмат беларускіх эмігрантаў. У Варшаве дзеяла Школа каляднікаў пры Школе беларускай традыцыйнай культуры, да якой мог далучыцца кожны ахвочы, што рэдкасць: звычайна гарадскія гурты каляднікаў складаюцца з ужо знаёмых між сабою асобаў.

Батлейка – гэта першапачаткова калядная традыцыя, але цяпер лялечныя спектаклі паказваюць не толькі на біблійныя тэмы і часта круглы год. Напрыклад, Хор вольных беларусаў гастралюе па ўсёй Польшчы з батлеечнымі спектаклямі. У рэпертуары, акрамя традыцыйнае каляднае пастаноўкі, – спектаклі “Купала. Пачатак”, “Краіна скарбаў” на матывы беларускіх народных казак, а 24 сакавіка адбылася прэм’ера “У пошуках краіны жаданай” паводле кнігі А. Ліндгрэн “Мія, мой мія”.

Грамніцы прайшлі незаўважнымі. Нам вядома, што часамі ў асяродку аматараў традыцыяў да свята прымяркоўваецца супольнае суканне свечак, але сёлета інфармацыі пра такія імпрэзы мы не маем. У беларускай масавай культуры гэтае свята не займае значнага месца. Аднак 2 лютага беларусы адзначаюць дзень народзінаў Кастуся Каліноўскага. Думаем, вельмі сімвалічна, што беларускі нацыянальны герой нарадзіўся на Грамніцы: паводле народных павер’яў, з гэтага дня можна пачуць гром. 22 сакавіка, на вясновае раўнадзенства, Каліноўскага пакаралі смерцю, і гэта таксама сімвалічна: у гэты дзень часта адбывалася Гуканне вясны.

У некаторых мясцовых традыцыях гукаць маглі пачынаць ужо на Грамніцы, а агулам вясновыя песні выконваліся да самога Купалля. Аднак звычайна былі ўрачыстыя дні, калі Гуканне вясны было асабліва масавым, і найчасцей яны прыпадалі на 22 сакавіка (свята Саракі) ці на Дабравешчанне (25 сакавіка ў каталіцкай і 7 красавіка ў праваслаўнай традыцыях). Гарадскія суполкі аматараў традыцыйнае культуры ладзяць гуканне і ў Беларусі, і за мяжою.

Сёлета Гуканне вясны ў Вязынцы каля Мінску перанеслі з 24 сакавіка на 7 красавіка распараджэннем Міністэрства культуры на знак жалобы ў звязку з тэрактам у падмаскоўным Crocus City Hall 22 сакавіка, што сведчыць пра моцную залежнасць Беларусі ад расійскай інфармацыйнай прасторы.

Гуканне вясны ў Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту ў Азярцы каля Мінску прайшло 23 сакавіка, што сведчыць, верагодна, пра невысокую хуткасць рэагавання беларускае дзяржаўнае сістэмы культурніцкіх установаў на надзвычайныя падзеі.

Масленіца з ініцыятывы дзяржаўных установаў культуры ў Беларусі адзначаецца і ў гарадах, і ў вёсках. Найчасцей святкуюць паводле штучна створаных яшчэ ў савецкі час сцэнароў “провадаў зімы”: са спальваннем пудзіла, конкурсамі, выпяканнем бліноў на дварэ. Святкаванне Масленіцы ў сямейным коле звычайна абмяжоўваецца акцэнтам на бліны як асноўную страву. У некаторых вёсках святкуюць згодна з мясцовымі традыцыямі. Ад аматараў беларушчыны часам можна пачуць, што Масленіца – не беларускае, а расійскае свята, аднак гэта не так. Каб даведацца пра беларускасць Масленіцы, можна пачытаць том, прысвечаны гэтаму святу, з серыі “Беларуская народная творчасць”, які нядаўна выклалі ў сеціва, альбо паглядзець тэматычную перадачу на YouTube-канале “Чаго брэшаш?”

Вялікдзень шмат беларусаў адзначае ў сямейным коле. Дыяспара ў Вільні зладзіла велікодны фэст. У Варшаве ў сакавіку, яшчэ перад Вялікаднем паводле грыгарыянскага календара, распачала працу Школа валачобнікаў, незвычайная з шэрагу прычынаў: як і калядаванне, валачобніцтва (абыход з віншаваннямі на Вялікдзень) у асяродку аматараў традыцыйнае культуры звычайна ладзілі ўжо знаёмыя між сабой людзі, а да Школы можа далучыцца кожны ахвочы; на заняткі запрашаюць ахвочых спяваць любога полу, хаця традыцыйна валачобнікамі былі мужчыны. Гэтыя падзеі сведчаць пра шырэйшую прысутнасць Вялікадня не толькі ў прыватнай ці рэлігійнай, але і грамадскай прасторы.

Танцы

Танцавальныя вечарыны збіраюць больш удзельнікаў, чымся рэгулярныя заняткі ці асобныя танцавальныя майстар-класы. Гэта даволі лёгкі спосаб інтэграцыі: бальшыню беларускіх традыцыйных танцаў можна выканаць па мінімальным рыхтаванні ці зусім без яго. Стала ці час ад часу ладзяцца заняткі і вечарыны традыцыйных танцаў прынамсі ў трох буйных гарадах Беларусі, у шасці – у Польшчы і яшчэ ў Вільні. Расце запатрабаванасць на танцавальныя майстар-класы ў беларускіх дыяспарах далёкіх ад Беларусі краінаў – Нямеччыне, Швейцарыі. Папулярнасць танцаў сведчыць пра тое, што яны адыгрываюць значную ролю ў самаідэнтыфікацыі свядомых беларусаў. Напрыклад, падчас святкавання Дня Волі ў Варшаве зладзілі асобны танцавальны сэт пад жывую музыку ад гурта “Літы талер”.

Беларускімі традыцыйнымі танцамі цікавяцца і палякі: прыходзяць на вечарыны і майстар-класы ў розных гарадах. У серыі варштатаў польскіх традыцыйных танцаў у Амбасадзе традыцыйнай музыкі ў Варшаве, скіраваных найперш на палякаў, раз на некалькі месяцаў адбываюцца беларускія майстар-класы.

Гэта яшчэ раз сведчыць пра вялікі інтэграцыйны патэнцыял традыцыйных танцаў – як для суполак беларусаў, гэтак і для наладжвання жыцця эмігрантаў з Беларусі ў новых краінах.

Праект “Традыцыя” распрацаваў серыю відэа пра беларускія традыцыйныя музычныя інструменты, бальшыня з якіх выкарыстоўвалася як акампанемент да танцаў.

Спевы

Супольныя спевы яднаюць не горш за танцы, але для спявання трэба ўсё ж больш трэнавацца. Да таго ж традыцыйны спеўны гурт рэдка бываў вялікі, хор – зусім іншы від мастацтва. Спеўныя гурты дзеюць фактычна пры кожным сельскім клубе ў Беларусі. Сярод гарадскіх аматараў традыцыйнае культуры традыцыйныя спевы таксама папулярныя, але практыкуюцца яны ўсё ж не так шырока, як танцы. Нам вядома пра спеўныя заняткі і гурты прынамсі ў трох буйных гарадах Беларусі, у трох – у Польшчы і яшчэ ў Вільні. Спевакоў часта запрашаюць выступіць на беларускіх імпрэзах больш агульнага профілю: адкрыцці выставаў, уручэнні прэміяў і інш. Мужчынскі гурт традыцыйных спеваў “Касары” выступіў разам з рок-гуртом Relikt на Дні Волі ў Гданьску. Гэта можна лічыць пераломам ранейшае тэндэнцыі, калі з сучаснаю музыкаю беларускія творцы спалучалі традыцыйны жаночы вакал.

У першым квартале 2024 года выдаў альбом гурт “Асочнікі” з Падляшша (рэгіён Польшчы, дзе жывуць у тым ліку этнічныя беларусы), выйшаў “Беларускі дзіцячы сьпеўнік” з запісамі рэпрэсаванага фалькларыста Антона Грыневіча. Рыхтуецца спеўнік “Мужчынскія песні”, выданне якога можна падтрымаць, а таксама выданне альбомаў аўтэнтычных беларускіх калектываў (падтрымаць можна тут). Гэтыя праекты паказваюць запатрабаванасць традыцыйных спеваў.

Рамёствы

З усіх традыцыйных рамёстваў найбольшай увагай карыстаецца выраб традыцыйнага строю. Рэгулярныя заняткі, прысвечаныя яму, адбываюцца прынамсі ў адным буйным горадзе Беларусі і ў адным у Польшчы. Спарадычна праходзяць майстар-класы яшчэ ў двух польскіх гарадах і ў Вільні.

У першым квартале 2024 года працягвалася выданне відэа з серыі “Традыцыйны строй”. Выйшлі ў тым ліку ролікі, прысвечаныя тэмам, пра якія дасюль было даволі мала звестак: полацкі строй і мужчынскае традыцыйнае адзенне.

У Віцебску прайшла выстава традыцыйнага тэкстылю “Матуліны кросны”, а ў Гомельскім філіяле Веткаўскага музею – шэраг тэматычных куратарскіх экскурсіяў. У Ветцы абнавілі частку экспазіцыі, і цяпер там можна пабачыць выставу посцілак.

Як мы бачым, традыцыйная культура складае істотную частку сучаснай беларускай культуры. Масавай назваць яе складана, але папулярнасць ёсць, і людзі, захопленыя ды зацікаўленыя ёй, таксама.

---

Беларускі арт: будучыня, узброеная прыладамі з мінуўшчыны

Свет перакуліўся, сёння стала цяжэй назіраць за сучасным беларускім мастацтвам у самой краіне, чымся за мяжой. У замежжы ж падзеі культурніцкага жыцця выстройваюцца ў густы шэраг, як каляндар “Кожны дзень”, а мантра беларускіх мастакоў працягвае гучаць – “Я выходжу”. Нам, назіральнікам, застаецца адно паўтараць яе штодня, выгрукваць рэплікі на клавіятуры сацыяльных сетак.

Кожны з нас толькі часам мае магчымасць, мінаючы шкло манітораў, прабівацца да арыгіналаў мастацкіх твораў, работаў за тысячы кіламетраў. Тут, за мяжою рэальнай і віртуальнай, за першы квартал 2024 года мне на вочы трапіліся 98 згадак пра сучаснае мастацтва Беларусі: 28 гукаў студзеня, 31 фарба лютага і 39 думак сакавіка.

Суб’ектыўная статыстыка. Не маючы магчымасці гэтак жа свабодна і бяспечна рухацца геаграфічнымі абшарамі радзімы, без беспасярэдняга кантакту, глядзення на ўласныя вочы, амаль што немагчыма казаць пра аб’ектыўнае даследаванне. Без элементарнае свабоды, тым больш падчас рэпрэсіяў і пераследаў, цяжка ўявіць ідэальныя рэпрэзентацыі, а без іх – паспяховае развіццё мастацтва. І ўсё ж застаецца надзея, што менавіта выказванні ў гэткіх складаных абставінах і могуць адлюстраваць сапраўдную рэчаіснасць, адпавядаюць характару эпохі. Праз іх можна даведацца пра нешта годнае ўвагі і якасці.

Палітыка не перастае адбівацца ў мастацтве. Нявырашанасць галоўных пытанняў скрозь боль ды асэнсаванне будучыні будзе і далей заставацца ў тэме распрацоўвання стратэгіяў. І калі за межамі краіны мы маем больш-менш адкрытае поле для крытычнае прэзентацыі і дыскусіяў, то ў Беларусі ўсё болей відавочным робіцца матыў закладніка пад коламі рэпрэсіўнае машыны, пра што адкрыта і з такой асалодаю казаў не так даўно міністр культуры.

06.01.2024

EBB / ЭББ

What Have We Done? / “Что мы наделали?”

CURRENTS: Free Expression and the Inexpressible

A.I.R. GalleryNY, Нью-Ёрк

У час катастрофы мы хочам зразумець, як гэта – апынуцца на няправільным баку гісторыі.

23.02.2024

Марына Напрушкіна

Kyiv Perennial

nGbK / neue Gesellschaft für bildende Kunst, Берлін

Рэалізацыя Міжнароднага кіеўскага біенале з удзелам работнікаў культуры ў час вайны – выклік для інстытуцыяў і асобаў, якія бяруць удзел у гэтай справе.

23.03.2024

Святлана Алексіевіч, Марына Напрушкіна, Вольга Шпарага

Дыскусія падчас кніжнага кірмашу ў Ляйпцыгу

Як мы можам думаць пра будучыню ў святле шматлікіх крызісаў сучаснасці, што нас трывожаць і паралізуюць? Якое натхненне і заахвочванне мы можам атрымаць у барацьбе за дэмакратыю ва Усходняй Еўропе?

Сёння культурніцкія і мастацкія падзеі з краіны агучваюцца як навіны цэнзуры, чорных спісаў, закрыцця выстаў, звальнення з працы, выключэння з творчых саюзаў. Праз іх можна даведацца пра нешта годнае ўвагі і якасці. І гэта толькі рысы забароны на прафесію. Далей ідуць і арышты, і турмы, і забойства. Непазбежная логіка абвешчанае вайны, найперш вайны культураў. Здаецца, нашая будучыня ў краіне будзе карыстацца прыладамі з мінуўшчыны: андэграўнд, партызанінг, субкультура і ананімнасць стануцца зноў нормай, а кватэрнікі і лес будуць іх прасторай. А інфармацыя ўвесь час будзе падавацца праз сіта каб не нашкодзіць. Пра стан падзеленасці ўсё часцей будзе расказваць шызафрэнічны рытм падзелу на тут і там, там, там, там…

15.01.2024

Уладзімір Кандрусевіч

Рэспубліканскі тэатр беларускай драматургіі, Мінск

Адмена! Выставу, якая прайшла ўсе ўзгадненні, забаранілі на этапе мантажу. Тэатр беларускай драматургіі.

02.02.2024

“1,10 квадрата”

Рэспубліканская мастацкая галерэя “Палац мастацтва”, Мінск

У Мінску выставу, прысвечаную 110-годдзю карціны “Чорны квадрат” Казіміра Малевіча, закрылі на трэці дзень працы экспазіцыі.

02.02.2024

Выстава малюнкаў Васіля Быкава

Дзяржаўны музей гісторыі беларускай літаратуры, Мінск

Стала вядома, што выставу, прымеркаваную да 100-годдзя з дня нараджэння народнага пісьменніка Беларусі, спешна закрылі.

Усё складаней будзе ладзіць вялікія праекты ды імпрэзы, што прэзентуюць аўтараў з усіх бакоў, без дадатковых рызык. Тут супраца з замежнымі актарамі паспрыяе як пашырэнню магчымасцяў, гэтак і інтэграцыі. І хто ведае – можа, менавіта гэта час для індывідуальных стратэгіяў, якія заўсёды былі прыкметай еўрапейскасці, роўнай свабодзе асобы.

02.03.2024

manchmal halte ich mich an der luft fest / часам я трымаюся за паветра

Куратары – Катарына фон Гаґенаў, Уладзімір Грамовіч, Паўліна Альшэўская

Galerie im Körnerpark, Берлін

Маладыя беларускія мастакі ў эміграцыі азіраюцца на пратэсты, што карэнным чынам змянілі іхныя жыцці і паўплывалі на наступныя гады. У сваёй творчасці яны закранаюць тэму рэпрэсіяў у роднай краіне і страх сталага назірання за іхным жыццём з боку ўладаў, які не заканчваецца нават у эміграцыі.

13.03.2024

Oniryczna rzeczywistość / Анірычная рэальнасць

Куратары – Вольга Мжэльская, Міхал Ярэмі Стшэлецкі

Emi_Art_Warsaw, Варшава

Рэальнасць – маргіналізаваная, схаваная, што існуе найчасцей па-за зонаю паўсядзённага жыцця чалавека. Яна робіцца тоеснай чалавеку, а асобныя яе месцы адпавядаюць розным пластам не толькі чалавечае псіхікі, але і цялеснасці.

22.03.2024

Фестываль, зладжаны Goethe-Institut im Exil [Belarus]

Kunsthaus ACUD, Берлін

Дзясяткі імпрэзаў з удзелам больш як 50 тэатральных дзеячаў і дзяячак. Міждысцыплінарная праграма, што адлюстроўвае жывасць і разнастайнасць культурніцкае сцэны беларускае дыяспары ўнутры і звонку Нямеччыны.

20.03.2024

4 Aukcja Charytatywna na rzecz Uchodźców

Piękna Gallery, Варшава

Фонд Humanosh супольна з Piękna Gallery і Communiction Unlimited ужо чацвёрты раз ладзяць дабрачынны аўкцыён твораў мастакоў з Беларусі, Украіны, Польшчы і ЗША на дапамагу ўцекачам.

Беларусь, не зважаючы на працяг вайны і ўдзел у ёй на баку агрэсара, усё больш прэзентуецца як ахвяра, што супрацьстаўляецца “пераможцы”. Відавочна, такі погляд ідзе на карысць сучаснаму ўспрыманню сапраўднае героікі і гларыфікацыі супраціву. Таму не перастае быць актуальнаю тэма рэпрэсіяў, а палітычныя вязні застаюцца галоўным брэндам беларускасці. Але ў нейкім сэнсе ён жа і адводзіць увагу ад агрэсіі супраць Украіны, падкрэслівае асаблівасці гістарычнага шляху кожнага народу.

30.01.2024

Яўгенія Палуян

Бязвінныя

Беларуская прастора “Робім разам”, Варшава

Амаль 300 партрэтаў палітычных вязняў, намаляваныя паводле фотаздымкаў. Сотні бязвінных вачэй застылі ў нямым чаканні дыялогу.

30.01.2024

Павел Севярынец

У сэрцы – Беларусь

Dom Wschodni, Варшава

Прэзентаваныя малюнкі грамадскага і палітычнага дзеяча, якія лідар “Маладога фронту” стварыў за кратамі ў Шклоўскай турме.

01.02.2024

Вольга Якубоўская. 25 Steps to Freedom

Riga City Council, Рыга

Выстава закліканая адлюстраваць мірны характар беларускіх пратэстаў 2020 года. 08.02.2024 профілі мастачкі Вольгі Якубоўскай у Instagram і Facebook прызналі экстрэмісцкімі матэрыяламі.

21.02.2024

Андрэй Курэйчык i Дзіяна Купса

Voices of the New Belarus

Carroll Gallery Tulane University, Новы Арлеан, Луізіяна

Выстава і мастацкая інсталяцыя на падтрыманне палітычных вязняў. Цяпер, калі ў Беларусі спрабуюць знішчыць нашую салідарнасць, пра гэта важна казаць, каб дабіцца іхнага вызвалення.

11.03.2024

Ксіша Анёлава, Наталля Гарковіч

Беларускі мартыралог

Institut Paměti národa, Брно

Мартыралогам у царкоўнае традыцыі называюць спіс пакутнікаў. Выстава партрэтаў беларускіх палітычных вязняў паўстала на базе даследавання мастачкі і праваабаронцы.

14.03.2024

Дзіянa Пінчук

Магшоты палітвязняў

Каўоркінг FBC, Варшава

Фотавыстава пра фатаграфаванне ў зняволенні і сустрэча з былымі палітычнымі вязнямі.

22.03.2024

Руфіна Базлова

The History of Belarusian Vyzhyvanka

ACUD Studio, Берлін

Вышыванка – своеасаблівы код запісу звестак пра жыццё народу. Мастачка выкарыстоўвае гэты носьбіт, каб апавесці бягучую гісторыю беларускага паўстання, прычым кожная выява адпавядае рэальнай падзеі, што адбылася падчас пратэстаў.

Смерць ідзе побач. А ў такі час асабліва балюча адчуваецца страта асноўных фігураў беларускага мастацтва. Феномен мемарыялу і музеіфікацыі мастацтва – не столькі пра памяць, колькі пра працяг яго існавання, нават па-за жыццём аўтара.

25.01.2024

Уладзімір Парфянок

Віленскі альбом

Куратар – Андрэй Антонаў

Віленскі беларускі музей імя Івана Луцкевіча, Вільня

14 студзеня 2023 года пайшоў з жыцця Уладзімір Парфянок, знаны беларускі фатограф, куратар выставачных праектаў, стваральнік і кіраўнік галерэі візуальных мастацтваў Nova. Здымкі на выставе паходзяць з вялікае серыі “Фрагменты быцця”.

26.01.2024 

Міхал Анемпадыстаў

Простыя рэчы

Гасцёўня Беларускай Рады культуры, Вільня

Падзея прымеркаваная да дня памяці знанага беларускага дызайнера, фатографа, культуролага, мастацтвазнаўцы, паэта ды складаецца з унікальных фатаграфічных і плакатных работаў мастака. Беларускі ПЭН абвясціў прыём заявак на прэмію імя Міхала Анемпадыстава.

24.03.2024

Алесь Пушкін

Wystawa obrazów artysty Alesia Puszkina

“Робім разам”, Варшава

Да Дня Волі адкрылася выстава арыгінальных карцінаў мастака. Усе працы паходзяць з асабістых калекцыяў польскіх знаўцаў творчасці Пушкіна.

Да тэмы адсутнасці музею беларускага сучаснага мастацтва ўвесь час працягваюць звяртацца падчас розных сустрэчаў і дыскусіяў. Фармат у сучаснага музею можа быць любы: канферэнцыя ці серыя абмеркаванняў, гутаркі, падкасты, архівацыя, медыі ці індывідуальныя віртуальныя праекты.

02.03.2024

Падкаст OM / Open Muzej

Мэта падкасту – стварыць адкрыты публічны музей, арыентаваны на даследаванне, архівацыя, захаванне, падтрыманне, развіццё і дэманстрацыю беларускага сучаснага мастацтва. Праект успрымае музей як працэс і супольнасць, як супольны досвед практыкі публічнае гісторыі і спосабу разумення свету.

23.03.2024

Case Study of the VEHA Archive

Куратарка – Вера Злуцкая

Cinemateket, Капэнгаґен

Архіў Veha прэзентуе выставу, якая дазваляе зазірнуць у збор фатаграфіяў з сямейных калекцыяў. Каманда праекту імкнецца падкрэсліць важнасць мясцовай архіўнай працы і масавых арганізацыяў у захаванні візуальнае спадчыны Беларусі.

23.03.2024

Сяргей і Дзмітрый Брушкі

REVISION 30

Музей Вольнай Беларусі, Варшава

Два архівы і два пакаленні. Фотавыстава Сяргея і Дзмітрыя Брушкоў, у працах якіх адлюстраваныя важныя моманты найноўшае гісторыі Беларусі. Унікальнасць праекту – у супастаўленні фотаздымкаў з розніцаю 30 гадоў: яны паказваюць жыццё краіны ў 1990-ыя і ў 2020-м.

Ганна Сакалова

Museum, Дусэльдорф

Кінбурн – адна з формаў перазбору рэальных site-specific інсталяцыяў мастачкі ў віртуальнай прасторы, створанай паводле вобразу сапраўднае Кінбурнскае касы, што была захопленая 24 лютага 2022 года Расеяй, а раней была запаведнікам.

Фота і памяць – амаль што неразрыўныя падарожнікі. Апошнім часам здымкі менш выкарыстоўваюцца дзеля памяці, беспасярэдне як факт і дакумент, а ўсё болей выступаюць як актуальнае мастацкае медыя.

02.02.2024

Аляксей Шлык

GOO

Futures Hub, Амстэрдам

Пасля сфальсіфікаваных выбараў у Беларусі ў 2020 годзе і вайны ва Украіне мастак аказваецца ў палоне навінаў. Праз прызму праўладных СМІ ліецца бесперапынная плынь нянавісці, дэзынфармацыі і хлусні. Гэтыя “паразіты” пранікаюць у асабістую прастору творцы, ператварыўшы штодзённую руціну ў звычку няспынна праглядаць негатыўныя навіны ў сацыяльных сетках. 

02.02.2024

Кацярына Кузьмічова

Limbo

Galeria Fotografii B&B, Бельска-Бяла

Limbo – выстава пра досвед эміграцыі, часовасць, што доўжыцца і доўжыцца, фіксуе жыццё і эмацыйны стан украінскіх уцекачоў, якія жывуць у Вроцлаве пасля пачатку вайны ў 2022 годзе.

05.02.2024

Марыя Карнеенка

Rattus sapiens, Вроцлаў

Праект беларускай мастачкі трапіў у лік лаўрэатаў конкурсу фестывалю ў Вроцлаве. Серыя здымкаў на прыкладзе пацукоў заахвочвае да разважання над тым, ці ёсць “чалавек разумны” адзіным высокаразвітым відам на зямлі.

24.02.2024

Не_звычайныя Героі

Арганізатар – Віталь Лакотка

“Робім разам”, Варшава

Фотавыстава прысвечаная беларусам, якія абараняюць незалежнасць Украіны са зброяй у руках і дзякуючы валанцёрскай дзейнасці набліжаюць перамогу.

Сёння нашая агульная трагічная рэчаіснасць – болей psycho, чымся ratio. Рэальны свет перайшоў на негатыў, і толькі праз цемру паўстаюць выявы. Замест беларту – чорнмаст. Пераадоленне хваравітага дэпрэсіўнага стану, псіхалагічных траўмаў, болю, новага досведу, прыватных гісторыяў, непрадказальнасці будучыні – усё гэта штодзённыя тэмы беларускіх мастачак і мастакоў.

06.03.2024

Яна Шостак

Акцыя Miała na imię Liza

Журавя 47, Варшава

“Яе звалі Ліза” – дэманстрацыя, прысвечаная гібелі маладое беларускі, жорстка згвалтаванай і забітай у цэнтры польскае сталіцы. “Мы выходзім на вуліцы, каб Ліза не была забытая. Каб вуліцы нарэшце сталі бяспечнымі для нас. Мы зноў і зноў заяўляем: каб гвалт знік, трэба перастаць гвалціць”.

Беларускае жаночае мастацтва застаецца на вастрыі пачуцця і прэзентацыі, не губляючы здабыткаў феміністычнага досведу і пратэснага руху апошняга дзесяцігоддзя. Напэўна, на сёння гэта самая актыўная і рэпрэзентатыўная група, якая гучыць у такт агульным падзеям у свеце. Цела як тэрыторыя мастацтва. Праз фальклор да маркету. Instagram-стратэгіі і фэшн. У выніку работы нашых мастачак трапілі ў калекцыі музеяў. Вялікія праекты “Recent Notes. Canopic jars” Вікі Мітрычэнкі – у Amsterdam Museum і Unknouwn Алы Савашэвіч – у NOMUS – New Art Museum Gdańsk.

16.02.2024

Ала Савашэвіч

I w puszczy

Krupa Art Foundation, Вроцлаў

Што агульнага ў прыгодніцкага раману “У пустэльні і ў пушчы” 1910 года з глушшу на мяжы з Беларуссю ў 2023 годзе? Нашае юнацкае школьнае чытанне праз шмат гадоў страціла сваю нявіннасць, як і ідэі гуманізму аказаліся ілюзіяй.

08.03.2024

Ала Савашэвіч

Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy

Galeria Op Enheim, Вроцлаў

Выстава “Не час шкадаваць ружаў, калі гараць лясы”. Час, у які мы жывём, ставіць перад намі шмат праблемаў. З аднаго боку, гэта патрабуе ад нас працягваць асэнсоўваць і аналізаваць мінуўшчыну, а з другога – мы мусім сутыкнуцца з усё больш імклівым штодзённым жыццём, з футуралагічнымі і постлічбавымі тэмамі.

08.03.2024

Ала Савашэвіч

Samosiejki

Galeria HOS, Варшава

Наратывы з выставы апавядаюць пра жаночую сілу і ўстойлівасць, якія ўзрастаюць. Пра разуменне неабходнасці прыкладаць намаганні для пастаяннай рэалізацыі і трансфармацыі сябе.

08.03.2024

Art project Revolution

Monologue of Female Artists

Ясна 10, Варшава

Перфарматыўная інсталяцыя і выстава, прысвечаныя Дню жаночае салідарнасці і вызвалення. Феміністычнае мастацтва, што разглядае тэмы “Цела ў мастацтве”, “Цела ў вайне” і “Цела ў палітыцы”.

09.03.2024

Таша Кацуба

Калекцыя адзення PEOPLE

Biuro wystaw, Варшава

Прэзентацыя калекцыі адзення, што складаецца з 9 моцных жаночых вобразаў, кожны з якіх напоўнены сваім характарам і досведам. Аўтарскі асабісты траўматычны досвед апошніх гадоў адбіваецца ў характары ўсёй калекцыі, якая хутчэй нагадвае тэрар-тэатр, чымся звыклую моду.

13.01.2024

Аліна Блюміс

The Stone Age

Bienvenu Steinberg & J, Нью-Ёрк

Мы падарожнічаем ад рацыянальнага да эмацыйнага, ад штучнага інтэлекту да каменнага веку? У серыі Concrete Poems бетонных працаў мастачкі – звыклыя словы, якія здаюцца проста сродкамі звычайнае камунікацыі, пачынаюць растварацца, адкрываючы бездань абсурду, якая хаваецца за іх граматыкаю.

29.02.2024

Аліна Блюміс

Wonderland

Aicon Gallery, Нью-Ёрк

Краіна цудаў – гэта фантастычны пейзаж, месца, чыя прыгажосць або шчодрасць – па-за рэальнасцю. Рэдка можна трапіць у краіну цудаў, але калі гэта магчыма, чалавек трапляе ў яе праз чароўны партал… У апошняй серыі Zoo Paintings жывёліны не з’яўляюцца; у клетцы – гледачы.

21.03.2024

Аліна Блюміс

Florephemeral

Ceysson & Bénétière Gallery, Нью-Ёрк

Людзі правялі ўсю гісторыю ў пошуках таго, што вызначае нас і аддзяляе ад астатняга свету прыроды. Спачатку гэта была душа, затым інтэлект, потым – пачуццё гіпотэзы сярод многіх іншых; кожная цямнейшая за папярэднюю…

Непераадоленасць дэкаратыўнага фалькларызму, адкрытае пытанне для разумення народнага. Быць можа, гэтаму варта было б болей павучыцца ў вуліцы, і на ёй шукаць больш сапраўднага сучаснага гарадскога фальклору, як гэта адбывалася з панкам, рэпам і тэхна. Думаю, кожнаму з нас прыемна знаходзіць знакі беларускіх дыверсіяў на вуліцах іншых гарадоў.

30.03.2024

Cemra

Amputation of Roots / Ампутацыя каранёў

TFH Concept Store, Варшава

“Я ўсвядоміла сувязь мінулага і сённяшняга, дзе крыюцца вытокі маёй эстэтыкі. Яркімі ўспышкамі дзяцінства былі візіты ў шпіталь, рытуал, які паўтараўся кожныя два гады. I цяпер мая эстэтыка – гэта працэс ператварэння болю ў прыгажосць”.

Міхась Мішук

Вадалазы

Берлін, Варшава

Едзеш у Вільню, Варшаву, Берлін і нават Хайфу, сустракаеш на сцяне вадалаза і з усмешкаю разумееш, што ён мог “вынырнуць” толькі з Беларусі.

***

Як ні дзіўна, архітэктура і цела – яшчэ не забароненыя тэмы выставаў у Беларусі. І, напэўна, гэтага ўжо не так мала, каб працягваць працаваць над спрадвечнаю праблемаю чалавека ў прасторы, тут і ёсць тэрыторыя для разумення праўды.

29.02.2024

Doctor Oy

CreateCulture Space

Hutkasmachnaa window gallery, Вільня

Як спалучыць стрыт-арт і народную спадчыну? Гэты праект натхнёны творчасцю бабулі мастака ды іншых майстроў з розных куткоў Беларусі, ён аб’ядноўвае гарадскую і галерэйную прасторы для стрыт-арту.

23.03.2024

Art Yard Community

Фестываль СЭНС. SENSE. აზრი აქვს, Тбілісі

Міжнародныя культурніцкія ўстановы, што былі вымушаныя закрыць свае філіялы праз войны або цэнзуру, мастакі і інтэлектуалы, якія страцілі прастору для іншадумства, дыялогу і міжкультурнага абмену, знаходзяць для сябе новыя месцы на вуліцах і сценах іншых гарадоў.

03.02.2024

Глеб Бурнашаў

Niewidzialna Dzielnica, Варшава

Праект разглядае перапляценне рэальнасці і ўспамінаў, уздымае тэмы, звязаныя з адаптацыяй і гарадскімі ландшафтамі, уводзячы ў дыскусію эфект выпадковых асацыяцыяў. Асаблівая ўвага надаецца Варшаве і яе ўзаемасувязі з краявідамі беларускіх гарадоў.

17.02.2024

Страсці па архітэктуры

Куратарка – Дзіна Даніловіч

НЦСМ, Мінск

Стваральнікі выставы не ставяць перад сабою задання сухой акадэмічнай мовай расказаць пра гісторыю і тэорыю архітэктуры. Праект скіраваны на тое, каб сімвалічнымі, эмацыйнымі сродкамі паказаць эвалюцыю архітэктурных стыляў шырокаму колу гледачоў.

Адметна, што па абодва бакі мяжы застаецца падабенства ў падыходзе да трактавання постаці чалавека ў жывапісе. Дзіўна, што ў большасці сваёй яна постфатаграфічная. Нібыта аўтары больш вераць тэхнарэалізму вобразу чалавека, чымся сваім вачам. Але такі метад увогуле не датычыць прасторы: яна па-ранейшаму хаваецца за абстрактнай экспрэсіяй.

26.01.2024

Таня Кандраценка

Art Herning

KIRk Gallery, Гэрнінг

Экспрэсія і яскравасць фарбы на тле карціны, пакрытая сімвалічнымі постацямі няпэўнасці маладзёна, які з заплюшчанымі вачыма ідзе па канаце або вісіць на галіне дрэва дагары нагамі. Усё гэта нібыта наўмысна падкрэслівае драму паміж абстрактным і фігуратыўным.

17.03.2024

Яўген Шадко

De Twee Pauwen gallery

Den Haag

Выпадковасць моманту, зафіксаванага на фотаздымку самога жывапісца, азначае пачатак пабудовы новага намаляванага свету. Карціны – мост паміж абстракцыяй і ўспрыманнем рэчаіснасці, дзе ў цэнтры карцінаў – чалавек у абстрактным асяроддзі.

Сюррэалізм нікуды не знік ні з нашага жыцця, ні з мастацтва. Беларускае мастацтва таксама ўвайшло ў эпоху ШІ. І сённяшнія рэалізацыі постгалюцынагеннай рэчаіснасці, памножанай на новае паганства, змяшанае з рухам зялёных і тэхналагічна ўзброеныя, мала падобныя на тое позняе сюррэалістычнае адхіленне местачковае дэкаратыўнасці, гэтак характэрнае для беларускага акадэмізму.

07.02.2024

Юра Шуст

Interfaces

Lille Grand Palais, Ліль

Даследаванне сувязі паміж рытуалам і эскапізмам. Заінтрыгаваны семантычнай полісеміяй, інфармацыйным ап’яненнем і паўсюдным імкненнем да пазацялеснага досведу, мастак разважае пра тое, як міфалагічнае перасякаецца з тэхналагічным. Сакральная ідэя залучэння чалавечага розуму ў глабальную сетку з яе тэндэнцыяй да дэцэнтралізацыі натхняе аўтара пераасэнсаваць панятак духоўнай экалогіі.

02.03.2024

Юра Шуст

Sacred Threads

Kunsthalle Friart, Фрыбур

На працягу ўсёй гісторыі сацыяльныя сістэмы ўключалі месцы для сузірання і дзейнасці, якія дапамагаюць нам адчуваць сябе звязанымі з чымсьці большым, чымся мы самыя. Гэтыя дзеянні часта ўключаюць рытуалы і падзеі, што палягчаюць досвед трансцэндэнтнасці і сувязі.

Ці будзе за гэтым сапраўднае новае тэхналагічнае, а тым больш навуковае мастацтва? Вялікае пытанне. І тым больш цікава назіраць за інавацыйнымі і тэхналагічнымі праектамі беларускіх мастакоў.

15.02.2024

Філіп Грубнёў

Highlight Delft

New Media Center, Дэлфт

Праект “Выпаленая зямля” сплятае аповед пра гвалт, памяць і матэрыю. Стварэнне ўмоваў для мінулага, віртуальнага і сучаснага для пабудовы новае гісторыі.

Сучаснае мастацтва тут. Мы, напэўна, даволі добра адчуваем подых часу. Шмат хто сёння вымушаны быў перайсці палітычныя і сацыяльныя межы, але самым складаным выпрабаваннем станецца пераадоленне не толькі беларускай, але і мастацкай спадчыны, каб рызыкоўна пайсці туды, куды яшчэ не хадзілі. Здаецца, вярнуліся перфарматыўнаць і інтэрдысцыплінарнасць. Свет патрабуе новага.

11.01. 2024

Эльске Розэнфэльд & Воля Сасноўская

Archival Sites of Speculation: Storying the Silence

VBKÖ, Вена

Маўчанне мае частату. Я хачу, каб мы спыталі: як мы можам навучыцца чуць цішыню, якая рэхам адгукаецца гучна, ціха ці зашыфравана? Падыходы крытычнае фабуляцыі і блізкасці спараджаюць спекуляцыі наконт адсутнасці праз аднолькава эфемерныя і своечасовыя якасці перфарматыўных практык. Запрошаныя мастачкі выкарыстоўваюць гэтую ўвасобленую практыку як спосаб працы, спалучаючы гістарычныя і архіўныя даследаванні, крытычную тэорыю і фантастыку, каб стварыць прадуктыўнае адчуванне ананімнасці і неадназначнага аўтарства, а таксама нябачнасць таго, што адсутнічае ў дакументацыі.

27.01.2024

Групa “ЭG”

Галасы зніадкуль

MiCT Roof, Берлін

Міжнародная навуковая канферэнцыя ў пытанні развіцця сучаснае беларускае літаратуры. Рэфлексія мовы ў беларускай паэзіі паміж аўтарэферэнцыйнасцю і перфарматыўнасцю. Беларуская літаратура па-за межамі жанраў: перфарматыўны зрух.

17.02.2024

KANAPLEV + LEIDIK

“Без рэтушы”. Настасся Рыдлеўская

У кожным выданні на працягу некалькіх дзён дуэт фатографаў прыдумляе і стварае ўнікальны партрэт, а адначасна задае героям нечаканыя, яркія і непаўторныя пытанні, якія дапамагаюць убачыць людзей без рэтушы. Гэтым разам яны працуюць з мастачкаю Настассяю Рыдлеўскай. Яна ўвесь час эксперыментуе ў творчасці. Асэнсоўвае праз мастацтва тэму эміграцыі, смела размаўляе на тэмы небінарнасці і ментальнага здароўя.

Выпуск YouTube-праекта “Без рэтушы”, гераіняй якога з’яўляецца мастачка Настасся Рыдлеўская

29.02.2024

Воля Сасноўская і Ніна Эмґе

Куратар – Аляксей Барысёнак

Lossy notes or typically a presentation has many constraints

WAF Galerie, Вена

Нататкі са стратамі або як правіла прэзентацыі маюць шмат абмежаванняў. Сплятаючы перформанс, тэкставае і візуальнае мастацтва, засяроджваюцца на панятках свята, калектыўнае харэаграфіі і палітычнага. Разважанне пра сацыяльныя аспекты голасу, маўчання і практыкі слухання. Супольнае распрацоўванне і вытворчыя працэсы абапіраюцца на шырокія ўзаемадзеянні вакол дэцэнтралізацыі, калектыўных метадаў працы і пераразмеркавання.

21.03.2024

Марыя Камарова

PYL / Reality Surfing

Bazaar Festival 2024

Alfred ve dvoře, Прага

Візуальны перформанс прапануе гледачам альтэрнатыўную мадэль суіснавання людзей і неадушаўлёных істотаў. Адкрывае новыя ўзаемасувязі паміж штодзённымі прадметамі праз іх матэрыяльнасць і прысутнасць у агульнай прасторы, дзе прадметы набываюць каштоўнасць, роўную каштоўнасці чалавечых целаў. Сцэнаграфія выкоўвае сістэму, якая гуляе паводле сваіх правілаў.